«جوکول» چه تنقلاتی است؟ – دانا نیوز
«جوکول» نوعی از تنقلات در استان گیلان است که از برنج نارس تهیه می‌شود و در فرهنگ استان گیلان نماد سرسبزی و برکت است. از این‌رو «مهارت تهیه جوکول و کارکردهای فرهنگی آن» به عنوان یکی از میراث‌های ناملموس استان گیلان به ثبت رسیده است.
سپیده آشفته‌پور ـ مسئول ثبت میراث ناملموس استان گیلان ـ درباره «مهارت تهیه جوکول و کارکردهای فرهنگی آن» به دانا نیوز گفت: امروزه جایگاه غذا در زندگی انسان از نیازی فیزیولوژیک فراتر رفته و ابعاد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی یافته است. بنابراین ضروری است به دلیل اهمیتی که برنج در فرهنگ گیلان دارد به بررسی آداب فرهنگی خاص مرتبط با آن پرداخت. برنج از عمده‌ترین محصولات کشاورزی گیلان است و پایه و اساس اقتصادی جامعه و خانواده را تشکیل می‌دهد. کشت برنج، از دیرباز یکی از ارکان اساسی اقتصاد کشاورزی و یکی از اساسی‌ترین مواد غذایی گیلانی‌ها بویژه در فرهنگ‌های محلی است. از این رو٬ در فرهنگ مردم گیلان برنج و برنج‌کاری انعکاسی بسیار وسیع داشته و جایگاهی در داستان‌ها و ترانه‌های گیلکی دارد. اثر همه‌جانبه این دانه کوچک را در ابعاد گوناگون زندگی مادی و معنوی برنجکار گیلانی می‌توان دید. برای همین مطالعه و حمایت از این فرهنگ یا میراث فرهنگی می‌تواند به حفظ تنوع غذایی و حفظ آثار معنوی و دانش بومی منجر شود.
او ادامه داد: «جوکول» برنج نارس و معطر و در واقع نوبرانه برنج است و رنگ سبز متمایل به زرد دارد. در واقع «جوکول» یک واژه گیلکی است که از دو بخش تشکیل شده و «جو» به معنای برنج و «کول» به معنای نارس است. جوکول در فرهنگ استان گیلان نماد سرسبزی و برکت است و گیلانی‌ها جوکول را بعد از فرآوری به عنوان تنقلات استفاده می‌کنند.
آشفته‌پور اضافه کرد: جوکول از برنج شَلتوک (برنج پوست‌نگرفته) تهیه می‌شود، به این صورت که کشاورز مقداری از خوشه‌های مرغوب را از داخل ساقه بیرون می‌کشد و بعد از جدا کردن دانه از خوشه با وسیله‌ای به نام «کولوشدار»، شَلتوک به دست‌آمده را خیلی آرام روی آتش تفت می‌دهد تا مغز شیری برنج خشک شود و سپس آن را در پادنگ می‌کوبد یا بین دو کف دست مالش می‌دهد. برنج سبزرنگی که از پوست خارج می‌شود، «جوکول» می‌نامند. جوکول عطری بسیار دلپذیر دارد و باید زود مصرف شود، وگرنه سفت می‌شود.
مسئول ثبت میراث ناملموس استان گیلان با بیان اینکه «جوکول» به دو گونه ساده و فرآوری‌شده مصرف می‌شود، افزود: در گونه دوم یا فرآوری‌شده، جوکول را با مقدار اندکی گلاب، شکر، دارچین و گاهی مغزگردوی ریزشده مخلوط کرده و سپس آن را مصرف می‌کنند.
آشفته‌پور همچنین گفت: چیدن جوکول در اواسط مردادماه رایج است که به آن «جوکول‌گیری» می‌گویند. در گذشته‌های دور گیلانی‌ها «جوکول» را به عنوان تحفه یا سوغات نزد بزرگان، دوست یا آشنایی که در شهر بود، می‌بردند و هدیه دریافت می‌کردند. به این صورت که مقداری از آن را در دستمال ابریشمی می‌ریختند و چهارگوش دستمال را می‌بستند و به سوغات می‌بردند. سوغات‌گیرنده نیز قواره‌ای پارچه در همان دستمال می‌گذاشت و به زارع یا همسرش هدیه می‌داد.
مسئول ثبت میراث ناملموس استان گیلان با اشاره به اینکه «مهارت تهیه جوکول و کارکردهای فرهنگی آن» با شماره ثبت ۲۴۹۶ در دی‌ماه سال ۱۴۰۰ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است، افزود: برداشت جوکول نویدی به نزدیک شدن زمان برداشت محصول برنج و پایان یک فصل زحمت کشاورز برنجکار و خانواده او محسوب می‌شود.
انتهای پیام