پر طرفدار ترین صنایع دستی موجود در بازار کدام است؟

ایران به عنوان سرزمینی وسیع، هزاران هنر دستی و آثار هنری را ارائه می دهد که فرهنگ پربار ایرانی را تجلی می دهد. در آثار تاریخی ایران نشانه‌هایی از هنر دست معماران، نقاشان و مهندسان در مقبره‌ها، مساجد، کاخ‌ها و بناهای تاریخی به چشم می‌خورند. هرکدام از این آثار با نشانه‌هایی برجسته از دوره‌های مختلف تاریخی، بخشی از هویت و فرهنگ مردم عصر و زمان خود را نشان می‌دهند.

خاص ترین صنایع دستی آثار هنری ساخته دست هنرمندان صنعتگر کشور ما هستند و بخشی از فرهنگ و هویت ایرانی را نشان می‌دهند. در تعریف کلی تلفیق هنر دست و استفاده از ابزارهای بومی و سنتی در خلق یک اثر را صنایع دستی می‌نامند. ذوق هنری و خلاقیت صنعتگر در خلق اثر هنری و صنایع دستی تأثیر زیادی دارد.

صنایع دستی هر منطقه از ایران منحصربه‌فرد هستند؛ گرچه صنایع مشترکی در بعضی شهرها وجود دارند، در تار و پود هر اثر می‌توان نشانه‌هایی از فرهنگ ریشه دار یک شهر یا روستا را مشاهده کرد. اساسی‌ترین عنصر در ساخت صنایع دستی هنر دست انسان است و این مطلب ارزش این آثار را دوچندان می‌کند. صنایع دستی ایران به‌عنوان هنر بومی و سنتی مردمان سرزمین ما، نقشی مؤثر در تقویت اوضاع اقتصادی مناطق مختلف کشور دارد.

در حال حاضر صنایع دستی ایران یکی از سه قطب برتر صنایع دستی جهان به شمار می‌روند و سرمایه‌گذاری مناسب به‌همراه برنامه‌ریزی دقیق در تولید و معرفی هرچه بیشتر این آثار در سطح جهانی می‌تواند درآمدزایی بالایی در سطح ملی به‌همراه داشته باشد. همچنین یکی از لذت های سفر توریست ها به ایران شهرهای مختلف است .

معرفی همه صنایع دستی ایران در یک کارنامه کوتاه کار آسانی نیست، اما در اینجا با تعدادی از پرطرفدارترین صنایع دستی ایران که در دنیا از شهرت بالایی برخوردار هستند، مطالعه خواهید کرد.

میناکاری

مینا در لغت به معنای آسمان آبی میباشد اما در اصطلاح به معنای قطعه معمولاً فلزی یا سفالی است که به شکل ظرف درآمده، لعاب میخورد، روی آن نقاشی اسلیمی کشیده میشود و بعد پخته میشود. لعاب ترکیبی از مواد آلی و معدنی مانند اکسید مس، کبالت و آهن میباشد که به منظور استحکام، جلا و زیبایی بیشتر ظروف مینا بکار میرود.

هنر میناکاری، هنر نقاشی و تزیین فلزات طلا، مس و نقره با رنگ لعابدار مخصوص است که در حرارت زیاد پخته و تثبیت می گردد. همچنین میتوان گفت میناکاری، ترکیب هنرمندانه آتش و خاک و سرشار از ذوق استاد میناکار، با رنگ های پخته شده با منشأ معدنی میباشد. این هنر با پیشینه‌ای در حدود 5000 سال، برای زیبایی بخشیدن به ظروف و زیورآلات فلزی مورد استفاده بشر قرار گرفته است. خاستگاه هنر میناکاری، ایران باستان میباشد که با گذشت زمان، بدلیل محبوبیت و رواج این هنر، سایر کشور ها هم به فعالیت در این زمینه ترغیب شدند.

نکات تشخیص مینای اصل و باکیفیت

اول : زیرساخت مینا باید یکنواخت و یکپارچه بوده و فاقد قسمت های زائد و اضافی باشد

دوم : سطح اتکای ظرف باید کاملا صاف و یکدست باشد

سوم : لعاب مینا باید فاقد هرگونه ترک خوردگی، بریدگی، پریدگی، حباب و پوست پوسته گی، حفره و یا زبری باشد

چهارم : غلظت لعاب مینا باید در همه سطوح کار یکسان و یکنواخت و دارای یک قطر باشد ( فاقد برجستگی )

پنجم : سطح مینا باید از درخشندگی کافی برخوردار بوده و دارای شفافیت، براقی و صیقلی باشد که دارا بودن مواد مزبور بیانگر رنگ مرغوب و پخت مناسب در کوره است

ششم : ضخامت رنگ در نقاشی و تزیین مینا باید یکنواخت باشد و همچنین رنگ های مصرفی در مرز طرح ها در هم ادغام نشده باشد

هفتم : نقوش باید دارای اصالت ایرانی باشد

هشتم :  در رنگ گذاری و قلم گیری باید ظرافت در کار و دقت در اجرا لحاظ گردد

نهم : پشت ظرف یا هر شیئ میناکاری باید دارای لعاب مرغوب و بدون زدگی و با کیفیت باشد

دهم : مثل هر کالا و اثر هنری دیگر باید اثر مینا دارای کد، نام سازنده هنرمند، تاریخ و محل تولید باشد

قالی بافی

قالیبافی از جمله هنرهای اصیل و ارزشمندی است که سابقه ای بس طولانی در ایران دارد. این هنر اصیل با فرهنگ کهنسال این مرز و بوم پیوندی ناگسستنی داشته و در گذر قرنها یکی از دستاوردهای مهم ایرانیان محسوب شده و در حال حاضر جزئی از زندگی و فرهنگ جامعه ایران اسلامی بشمار می‌آید.

 

بدون تردید فرش علاوه بر ابعاد اقتصادی آن مظهری از هنر ملی و میراث فرهنگی کشور ایران اسن و حفظ و حراست و بسط و گسترش آن یک وظیفه ملی برای تمامی جامعه ایرانی است. پیوند بین آثار تاریخی و طرح‌ها و نقشه‌های فرش اصیل ایرانی نمایانگر ابعد فرهنگی این صنعت و بیان کننده نو آوری،خلاقیت و اوج شکوفایی هنر روستائیان و طبقات محروم است که با کمترین امکانات در طی قرنها به آفرینش جلوه هایی شگفت انگیز آن پرداخته اند.

جالب است بدانید که هنر قالیبافی و راه اندازی یک کارگاه قالیبافی حتی در جامعه مدرن امروزی هم با استقبال خوبی مواجه می باشد؛ تا جایی که برخی از محله های بومی در استان ها به این کارگاه ها به عنوان یک منبع درآمدی خوب نگاه می کنند.

از آن جایی که هنر قالیبافی از سوی اقشار مختلف جامعه مورد استقبال قرار گرفته است، در این مطلب تخصصی پیرامون قالیبافی و هر آنچه که باید برای راه اندازی کارگاه قالیبافی بدانیم، صحبت می کنیم. در این دنیای رنگارنگ و پیچیده و بسیار جذاب با عبارت های مختلفی هم برخورد خواهیم کرد. در این مطلب درباره تمام این موارد به اختصار صحبت می‌کنیم. در پایان این بحث متوجه خواهید شد که هنر قالیبافی و راه اندازی یک کارگاه مجهز می تواند به اشتغال‌زایی کمک کند و سودآوری خوبی داشته باشد.

مینیاتور

شاید شما هم با واژه‌ی عجیب و وسیع «مینیاتور» برخورد کرده باشید. این کلمه‌، کلمه‌ای است که در طیف وسیعی از زندگی ما خودش را نشان می‌دهد، از نقاشی‌های مینیاتوری گرفته تا انواع وسایل انتیک و عتیقه‌ی مینیاتور، تا حتی لباس‌ها و صنایع دستی مینیاتوریزه شده. سوال اصلی اما این است که: این مینیاتور چیست؟ دقیقا به چه چیزی مینیاتور می‌گوییم و چرا؟

واژه‌ی مینیاتور به چه معناست؟

پیش از بررسی مفهوم مینیاتور خوب است کمی به بررسی این واژه و رد آن در زبان‌های مختلف بپردازیم، تا بتوانیم به مفهوم دقیق‌تری از آن دست پیدا کنیم.

کلمه‌ی مینیاتور از واژه‌ی لاتین minimum natrural مشتق شده است و به معنای طبیعت کوچک شده است. این کلمه در دوره‌ی قاجار و تاثیرپذیری زبان فارسی از فرانسوی، وارد زبان پارسی شده و از آن روز به مرور در میان اهالی هنر و مردم عادی متداول شده است.

مینیاتوری چیست:

منظور از مینیاتوری یا نگارگری، نقاشی اصیل ایرانی است که سال ها پیش ایرانیان از کشورهای شرقی، هنر نگارگری را یاد گرفته و آن ها نیز از ایرانیان هنر نگارگری را اقتباس کرده‌اند. در یک دوره خاصی از تاریخ ، کشیدن هر نقاشی که عناصر غیر واقعی در آن وجود داشت، توهین به آفرینش و خلقت به شمار می آمد. بنابراین، ایرانیان با کمک قوه تخیل خود و الهام گرفتن از طبیعت، به خلق نقاشی هایی روی آوردند که به نگارگری موسوم شد.

به علت دخیل بودن قوه ی خیال در این آثار هنری، مبالغه و اغراق در آن به کرات مشاهده می شود. از بارزترین ویژگی‌های نقاشی مینیاتور می توان به عدم استفاده از رنگ های ترکیبی و پرسپکتیو اشاره کرد. اما استاد محمود فرشچیان در آثار خود هم از رنگ های ترکیبی و هم از پرسپکتیو و آناتومی استفاده کرده است.

گیوه بافی

یکی از صنایع دستی کاربردی ایران “ گیوه بافی” نام دارد.

 

گیوه جزو پاپوش‌های سنتی و در گروه پوشاک سنتی قرار دارد و از پاپوش‌های اصلی مردان در گذشته به خصوص در تابستان بوده است. گیوه نوعی کفش با رویه‌ای دست‌باف از جنس نخ پنبه یا ابریشم و زیره چرم، لاستیک یا پارچه‌های به هم فشرده است. به گیوه به زبان تاتی «جیوه» گفته می‌شود. رویه آن از نخ پنبه بوده که زنان ریسیده و بافته می‌شد. قسمت کفی آن نیز به نام «تخت‌کشی» توسط مردان دوخته می‌شد.

 

گیوه، کفش سنتی ایرانی است که با مواد اولیه ی طبیعی و با زحمت فراوان تهیه شده و مناسب آب و هوای ایران خصوصا مناطق خشک و کویری و کوهستانی آن است و گفته می شود زنان یک جفت رویه را ۲ روز می بافند.

سوزن‌هایی که از دوران نوسنگی به دست آمده نمایانگر این است که انسان آن زمان قادر بوده پوست حیوانات را به وسیله نوارهایی که از پوست درست می کرده، به یکدیگر وصل نماید. در گذشته کم بودن راه‌های ارتباطی و نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه‌گانه بهار و تابستان و پاییز (که فصل کار هستند) پا افزاری را می‌طلبید که سبک، راحت، مقاوم، خنک و در عین حال ارزان باشد و توسط خود عشایر و روستائیان و جوامع نیمه شهری با امکانات موجود در منطقه قادر به تولید آن باشند.

ترمه بافی

پارچه ترمه به پارچه ظريف و لطيفي گفته ميشود كه از دو سري نخ تار وپود که با دست بافته شده باشد به نحوي كه پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراكم پودي آن زياد باشد .جنس آن از كرك و پشم يا ابريشم با طرحهاي اصيل و سنتي ايران است .

ترمه کشمیری یا ایرانی

شاید برخی این داستان را قبول نداشته باشند و زادگاه ترمه را آسیای مرکزی و ارتفاعات کشمیر بدانند. در این باره که «زادگاه ترمه کجاست؟» اختلاف نظر وجود دارد اما فاطمه عرفانی کارشناس صنایع‌دستی می‌گوید:

«اگر بر دست‌بافته‌ها و هرکدام از شاخه‌های دیگر صنایع‌دستی هند مروری داشته باشیم به راحتی متوجه می‌شویم هندیان به لحاظ موقعیت دینی و شرایط محیط زندگیشان، نشانی از مجسمه بودا، معماری خاص هند یا حیواناتی مانند فیل، ببر و دیگرنمادهای هند بهره برده‌اند در حالی که در ترمه‌های بافت کشمیر تنها طرح و نقشوش خاص ایران مثل بقه جقه بادامی دیده می‌شود و این دلیل محکمی بر ایرانی بودن ترمه است».

ظروف سفالی

سفالگری از محبوب‌ترین صنایع دستی ایران در میان گردشگران است و قدمت بالایی دارد. در هر منطقه‌ای از ایران به‌دلیل دسترسی به عنصر خاک، ساخت ظروف سفالی از گذشته‌های دور رواج داشته است. در دوره‌های مختلف تاریخی انسان‌ها با ترکیب آب و خاک و ساخت ظروف گلی، سفالگری می‌کردند و به مرور زمان خاک رس جایگزین خاک معمولی شد. برجسته‌ترین سفالینه‌های تاریخی کوزه‌ها و کاسه‌های یافت شده در بناهای باستانی هستند.

 

ظروف سفالی به دو دسته بدون لعاب و لعاب‌دار تقسیم می‌شوند. در شهرهای مختلف ایران موزه‌هایی با نام موزه سفال دایر هستند که در این مکان‌ها می‌توانید انواع سفالینه‌های تاریخی را ببینید. سفالگری دستی، سفالگری چرخی و خرمهره سازی از زیر مجموعه‌های هنر سفالگری هستند.

زیورآلات باستانی

نشانه‌ّهای زیادی از ساخت و استفاده زیورآلات در حکومت‌ها و دوره‌های مختلف در بین آثار تاریخی مشاهده می‌شود. زیورآلات سنتی ایران نقش و نگارهای زیبا و خاصی را در برداشته است و امروزه بسیاری از آن‌ها به عنوان شیء عتیقه در موزه‌های سراسر جهان نگهداری می‌شود. برای ساخت این زیورآلات از موادی مثل طلا، مس، نقره و سنگ‌های براق استفاده شده است. کشور ایران از دیرباز صاحب معادن سنگی و فلزی مختلف بوده است و به همین علت در آثار فرهنگی به جا مانده از گذشته، تعداد زیادی از وسایل تزئینی و زیور‌آلات وجود دارد که با استفاده از سنگ‌ها و فلزات گران‌بها ساخته شده‌اند.

 

از طرفی ایران به دلیل برخورداری از تاریخ کهن و تمدن تحسین‌برانگیز، همیشه در نوآوری و امور اجتماعی پیشرو بوده است. به همین دلیل توجه به زیبایی و اجسام جذاب جزو خصوصیات تمدن ایرانی است که باعث شده امروزه تمدن ایران باستان به عنوان یکی از خواستگاه‌های ساخت زیورآلات و جواهر شناخته شود.

تاریخچه استفاده از زیورآلات در ایران 

از دو هزار سال پیش از میلاد مسیح، ایرانیان با بهره‌گیری از مهره‌های رنگی و فلزاتی همچون مس دستبندها، گردنبندها، پابندها و قطعات مختلف دیگری می‌ساختند که برای مردان و زنان قابل استفاده بود. در گذشته زیورآلات توسط مردان نیز استفاده می‌شد اما امروز بانوان مخاطبان اصلی این صنعت هستند.

دوره هخامنشیان

 

در دوره هخامنشیان زیورآلات با توجه به سنت‌ها و آیین‌های باستانی و مذهبی ساخته می‌شد. بسیاری از این قطعات در قالب بازوبند، دستبند، پلاک، انگشتر، شمسه و … کشف شده است یا آثار آن در نگاره‌ها و حکاکی‌های بجا مانده از آن دوران قابل مشاهده است. در این دوره توجه ویژه‌ای به سنگ‌های گران‌بها شد. همچنین در زمان هخامنشیان کوروش کبیر برای اولین بار سکه طلا را ضرب کرد که با نام داریک در تاریخ ثبت شد. تا قبل از این دوره از سکه‌های مسی و نقره برای تبادل ارزش استفاده می‌شد.

دوره اشکانیان

 

در این دوره طراحی‌های باشکوه‌تر و زیباتر شد. ساخت زیورآلات در دوره اشکانیان توسعه یافت و اجسام کوچک اهمیت زیادی پیدا کردند. همچنین از زیور‌آلات برای تزئین فضا نیز استفاده شد و علاقه پارتیان به درخشان سازی، باعث ساخت قطعاتی شد که همچنان از درخشندگی بالایی برخوردارند.

دوره ساسانیان

 

این دوره را می‌توان به عنوان سرآمد تاریخچه استفاده از زیورآلات در ایران قبل از اسلام دانست. در زمان ساسانیان مواد مختلفی به عرصه ساخت زیورآلات اضافه شدند و طلا به عنوان اصلی‌ترین بخش جواهرات و زیورآلات جلوه زیبایی به قطعات ساخته شده در این دوره داد. علاقه شدید پادشاهان به استفاده از زیورآلات طلا و تلفیق طلا با سنگ‌های قیمتی از دیگر دلایل رشد صنعت زیورآلات ایران باستان در دوره ساسانیان بوده است.

پس از فتح ایران به دست مسلمانان، هنرهای مختلف نیز تحت تاثیر اسلام قرار گرفت. در حقیقت علاوه بر تلفیق هنر ایران و اسلامی، آداب و رسوم مسلمانان و اعراب نیز نقش مهمی در تعیین مسیر هنرمندان این دوره داشت. بسیاری از زیورآلات و جواهرات برای مدح و ستایش افراد  و مفاهیم برجسته دینی ساخته می‌شد و به جای آن که شاهد اشیای قیمتی در کاخ‌ها و خانه‌های سلطنتی باشیم، شاهد استفاده از فلزات گران‌بها و سنگ‌های قیمتی برای میناکاری، برجسته‌کاری و نقاشی دیواره‌ها و سطوح مساجد و مکان‌های زیارتی بودیم.

تا قبل از ورود اسلام به ایران تکنیک‌های کلاسیک روم شرقی به کمک هنرمندان آمده بود تا در روند ساخت زیورآلات استفاده شود و بعد از گسترش اسلام در ایران، شاهد ترکیبی از سنت ایرانی، تکنیک غربی و مفاهیم اسلامی در ساخت آثار هنری و به تبع آن زیورآلات بودیم.

دوره تیموریان

 

شاهان این دوره علاقه زیادی به زیورآلات داشتند و در بنا‌های به جا مانده از آن دوره می‌توان آثار این موضوع را به وضوح دید. در این دوره زنان از زیورآلات برای موی خود بهره می‌گرفتند. تیموریان باعث شدند زیورآلات در بین مردم عادی نیز رواج پیدا کند و به عنوان یک وسیله تزئینی برای عموم جامعه پنداشته شود.

دوره صفوی

 

مینیاتورهای باقی مانده از دوره صفوی نشان می‌دهد که این حکومت اهمیت زیادی برای زیورآلات و جواهرات قائل بود. دوره صفوی یکی از دوره‌های باشکوه تاریخ ایران از نظر معماری و فرهنگی است و زیورآلات نیز در این دوره دچار تغییر و تحولات زیادی شدند. این دوره جزو آخرین دوره‌هایی بود که همچنان آثار مفاهیم اسلامی و سنتی بر تکنیک‌های مدرن و غربی برتری داشت و زیورآلات نیز با توجه به آداب و رسوم آیینی ساخته می‌شد. شاید بتوان این دوره را پایانی برای تاریخچه استفاده از زیورآلات در ایران به شکل سنتی دانست. پس از دوره صفویه هنر غربی توانست نقش زیادی در طراحی اجسام مختلف از جمله زیورآلات بازی کند.

دوره قاجاریه

 

متاسفانه در این دوره فرهنگ و هنر ایرانی دستخوش تغییرات زیادی شد و سبک غربی مورد حمایت شاهان قجری قرار گرفت. در دوره قاجاریه همانند بسیاری از سرمایه‌های دیگر کشور، زیورآلات سنتی و کهن مورد بی‌توجهی قرار گرفتند. به عقیده بسیاری واژه «مُد» در این دوره وارد فرهنگ زبان جامعه ایرانی شد و پس از شاهان و درباریان، به مرور مردم نیز تحت تاثیر ظواهر زیبای ساخته‌های غربی قرار گرفتند.

قلاب دوزی

قلاب دوزی یکی از صنایع دستی رودوزی به حساب می آید. در ایران این آثار ۵۵۰ سال پیش از میلاد دیده شده است.

 

این هنر زیبا در دوران سلجوقیان به شکوفایی رسید و از هنرمندان رشت، اصفهان و مشهد هنرهای دستی زیبایی مرتبط با آن دوران به یادگار مانده است.

قلاب دوزی یا رشتی دوزی یکی از هنرهای دستی پرطرفدار در ایران است و خانم های زیادی به این هنر زیبای دستی علاقمندند.

قلاب ‌دوزی به معنای دوختن نقش روی پارچه، با استفاده از قلاب و رشته‌های ابریشم است و به عنوان یکی از سوزن ‌دوزی ‌های زیبا و از هنرهای ‌دستی ایرانی است.

این هنر دستی زیبا برای تزئین رومیزی، سجاده، لبه یقه، رویه‌ی کوسن، کلاهک آباژور و غیره کاربرد دارد.

سرمه دوزی

از تاریخچه هنر سرمه دوزی در دوران کهن نوشته ای قابل استناددر دست نیست ولی آنچه مسلم است توجه ایرانیان به آرایش یقه لباسها و تزیین لباس های لشکری و درباری و درفشها،آنان را وادار به تولید این نوع نخ های تزئینی (سرمه sermeh) نموده است.سرمه نوعی نخ فلزی است که در قدیم از طلا و نقره و یا درصدی از طلا و نقره و امروزه از فلزهای براق معمولی تابیده و برای دوختهایی چون سرمه دوزی،شرفه دوزی،شمسه دوزی، زغره دوزی و همراه دوخت هایی چون ده یک دوزی،سنگ دوزی ،پولک دوزی و منجوق و مرصع دوزی، نقده و گلابتون دوزی و …اجرا می گردد.

 

رواج سرمه دوزی را به دوره اشکانیان نسبت می دهند،کارهای دوخته شده در این دوره به سایر نقاط دنیا صادر می شده است.

در دوره های پس از اسلام از سرمه برای دوختن پرده خانه خدا و آیات قرآنی (کتیبه دوزی) استفاده می شده است.

آثار بجا مانده نشان می دهد شکوفایی هنر سرمه دوزی مربوط به دوره ی صفویه بوده است.در دوره های بعد سرمه دوزی دچار تحولات بسیار شد تا به عصر حاضر رسیده است.از پارچه های مورد استفاده می توان به: ترمه، مخمل،ماهوت،ابریشم،تافته،اطلس،ساتن و حریر اشاره نمود.

از این دوخت برای تزئین: پرده های نفیس،رومیزی،روتختی،کوسن،بقچه، سوزنی ،سجاده،جانماز و جلد قرآن،همچنین روکش صندوقچه های قدیمی ،سوزان دان،کلاه و تابلوهای تزئینی و….استفاده می شود.

نقوش سرمه دوزی در قدیم بیشتر: طرح های گل و گلدانی،گل و مرغ حاشیه ای،محرابی،بته جقه( سروی،سروچه بادامی، قهرو آشتی،دوسر و سه سر،مادر و فرزندی،شاخ گوزنی و…)اسلیمی ، ختایی،پرندگان، شکارگاهی ،ترنجی و خطوط بخصوص :معمایی ،مثنی و دیوانی بوده است.

صنایع‌دستی نساجی و بافندگی

گلدوزی سنتی

گلدوزی یعنی یک طرح و نقاشی زیبا را با سوزن و نخ مخصوص بر روی پارچه بدوزند. از گذشته تا امروز طراح‌هایی هستند که نقاشی و ایده‌های زیبا را بر روی پارچه ترسیم می‌کنند و سپس افراد هنرمند این طرح را با رنگ‌های مختلف رنگ پر می‌کنند و در آخر به یک تابلوی نقاشی یا طرحی بر مانتو، روسری و… تبدیل می‌شود. در ابتدا طرح‌هایی که برای گلدوزی انتخاب می‌شد، شامل انواع گل یا حیوان بود ولی با پیشرفت و گسترش این هنر به طرح‌های مختلف تبدیل شد. امروزه شاهد گلدوزی نقاشی و طرح‌های مدرن نیز بر روی پارچه هستیم.

 

هنر نقش آفرینی بر سطوح رویین پارچه به کمک سوزن، نخ و قلاب را سوزن دوزی، نخ دوزی، رو دوزی و یا دوخت های تزیینی می گویند که از وسیع ترین رشته های صنایع دستی است.

رو دوزی های ایرانی بالغ بر 115 رشته جداگانه همراه 120 نوع دوخت هستند که بسته به عادت ها و سنن اقوام متعدد ایرانی از زمان های مختلف بوجود آمده و ادامه یافته اند. در این میان متاسفانه برخی از این دوخت ها کاملا منسوخ و برخی نیز نیمه جان راه می پیمایند.

سوزن دوزی یا نخ دوزی یا گلدوزی یکی از روش های دیرینه آرایش جامه است. در غرب ایران قطعاتی از منسوجات سوزن دوزی شده با نقش های پیچیده که تاریخ ساخت آن به شش هزار سال پیش از  میلاد مسیح می رسد پیدا شده است.

 

دست دوخته ها به جز جنبه تزیینی و شناسنامه ای در بعضی اوقات به خاطر عقاید مذهبی بر روی کلاه یا پوشاک جلوه گری می کرده است، در قبل از اسلام به جز جنبه تزیینی جنبه طلسم گونه آن نیز مطرح بوده است.

در بررسی  بقایای کاخ تخت جمشید و کاشی های کشف شده در شوش، لباس های اعیان و درباریان و محافظین آنها به طور برجسته و فاخر تزیین شده و به چشم می خورد.

به گفته هرو دوت همسر خشایار شاه پارچه های جامه شاه و خویش را خود بافته و می دوخت. از آن دوره تاکنون در دوره های مختلف تاریخی از جمله صفویه و قاجاریه این هنر رواج بسیار داشت اما به مرور زمان و با وابستگی به مدهای خارجی استفاده از این هنرها بسیار کاهش یافت.

 

کشفیات بدست آمده از تحقیقات باستان شناسان در نقاط مختلف جهان و دوره های تاریخی نشان می دهد که حتی ریشه های عنصر های اصلی گلدوزی امروزی نیز به ایران باز می گردد که از راه کشورهای ساحل دریا مدیترانه به ایتالیا و اسپانیا رفته و بعدها در سرزمین های دیگر مورد توجه قرار گرفته است.

این هنر در حوالی قرن 4 میلادی از بیزانس به اروپا رفت و شکل خاص اروپایی را پیدا کرد. در آغاز قرن 13 میلادی جنگجویان صلیبی با دست آورد های خود از غرب به شرق رفتند و نمونه های بارزی از گلدوزی های شرقی را با خود آوردند. در این زمان نوع دیگری از گلدوزی به نان “اپلکه” یا تکه دوزی که ظاهرا محل ابداع آن نیز ایران بوده است پدید آمد که نشان های خانوادگی را گلدوزی کرده و روی لباس نصب می کردند.

از معروف ترین روش های گلدوزی سبک اسپانیایی بود که به مدت یک قرن سراسر اروپا را فرا گرفت. این روش عبارت بود از زمینه سیاه ابریشم که بر روی آن از نخ های طلایی استفاده می شد.

صنایع‌دستی چوبی

استفاده از چوب برای ساخت صنایع دستی و وسایل کاربردی و تزئینی از دیرباز رایج بوده است. صنایع دستی چوبی از قدیم تا امروز طرفداران بسیاری داشته و دارد. امروزه با وجود جنس‌ها و تزئینی‌های متنوع و مجسمه‌های گوناگون اما چوب همچنان زیبایی منحصر به فردی دارد و صنایع دستی آن نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در این مقاله می‌خواهیم به معرفی          انواع صنایع دستی چوبی، صنایع دستی فینگر جوینت ، روش های ساخت آن‌ها، ابزار و وسایل مورد نیاز برای ساخت آن‌ها بپردازیم.

انواع صنایع دستی چوبی

چوب را به روش‌های مختلفی مانند: تراش، برش، برش و بست یا ترکیبی ساخته و تزئین می‌کنند. با توجه به نوع استفاده از این روش‌ها و نوع ساخت چوب، هنر درودگری سنتی نیز به انواع مختلفی تقسیم می‌شود.

 

انواع این صنایع دستی چوبی عبارتند از:

• منبت کاری
• خراطی
• مشبک کاری
• معرق کاری
• گره چینی
• نازک کاری
• خاتم کاری
• معرق منبت
• معرق خاتم
• احجام چوبی

در ساخت صنایع دستی چوبی با توجه به نوع کاربرد، آن را مسطح یا حجمی می‌سازند. برای تزئین این صنایع دستی از طرح‌ها و نقش‌های متفاوتی بهره می‌گیرند. استفاده از رنگ، رگه‌ها و بافت طبیعی چوب خود به عنوان یکی از ویژگی‌های زیبایی و تزئینی چوب مورد توجه هنرمند قرار دارد. همچنین برای تزئین این صنایع دستی از گل میخ‌ها و یراق آلات فلزی نیز به عنوان آرایه و تزئینات استفاده می‌کنند.

صنایع‌دستی سنگی

«سنگ» به دلیل ویژگی های خاصی که دارد از جمله اجسامی است که از دیرباز برای بشر دارای اهمیت خاصی بوده است ؛ چرا که نمی سوزد ، نمی پوسد ، زنگ نمی زند و به آسانی خرد نمی شود. از این رو بشر آن را به گونه های مختلف به کار می گیرد ؛ چه در ساخت ابزار کشاورزی و شکار ، چه در ساخت خانه ، چه در مجسمه سازی و تزئینات منزل و … .

 

آثار تاریخی بسیاری از جنس سنگ به جای مانده است مانند نقس برجسته های نقش رستم فیروز آباد فارس ، تخت جمشید ، ستون های مستحکم مسجد وکیل شیراز ، مجسمه های شیر سنگی در آرامگاه های مختلف ، سنگ نبشته های مقابر و … .

صنایع دستی سنگی به آن گروه از صنایع دستی اطلاق می شود که مواد اصلی آن را انواع سنگ هایی نظیر فیروزه ، مرمر، یشم ، سنگ سیاه ، سنگ سفید (آلاباستر) و غیره تشکیل می دهد. این سنگ ها به کمک ابزار و وسایل مختلف تراشیده و حکاکی می شود و محصولاتی نظیر انواع ظروف ، پایه چراغ ، قاب عکس ، انواع نگین و … تولید می گردد.

متاسفانه با وجود این که به نظر برخی از محققان و باستان شناسان ، ایران ، سرزمین سنگ و سرشار از سنگ هایی چون مرمر ، سنگ گندمی ، سنگ سیاه (که در تخت جمشید بکار رفته) ، یشم یزدی ، سنگ سماق ، سنگ آهکی و سنگ میکا می باشد ، سنگ در هنر ایران جایگاهی نسبتا فرعی داشته و دارد.

صنایع‌دستی نمدی

نمدهای ایران، در هر منطقه از این سرزمین، رازی سر به مهر دارند كه با شكل های تجریدی(Abstraction) و نمادین(Symbolic) و رنگ های برگرفته از طبیعت، بخشی از فرهنگ هنرهای عامیانه ما را تشكیل می دهند.

 

نمد در آسیا به ویژه در ایران از زمان های قدیم به عنوان لباس، كلاه و خیمه و زیرانداز به كار می رفته و در شرایطی سخت تولید می شده است. تهیه و ساخت نمد در ایران همچنان به صورت سنتی صورت می گیرد و هنرمند ایرانی با نقش و نگار و دستان توانمند و هنرمندانه خود بدان روح تازه ای می بخشد.

نمدمالی صنعتی است كه با تمام اعضای بدن در ارتباط است و نمدمال با عشق تمام به كار، همراه با حركات موزون و دلنشین دست و پا و خواندن شعرهای لطیف و موزون خستگی مفرط ناشی از كار مداوم را همراه با عرق كردن فراوان از تن خسته خود بیرون می كند و به انتظار فرش كردن دستمایه تلاش خود می نشیند. دستمایه ای كه نقش های رنگارنگ طبیعی جلوه ای از طبیعت زیبا را با نقوش ساده و صمیمی به بینندگان نشان می دهد تا منظر زیبای صنعت دست بشر را كه خداوند سبحان دراختیار اشرف مخلوقات قرارداده است، نظاره گر باشد.

صنایع‌دستی چاپ سنتی

چاپ

چاپ عبارت است از رنگرزی در قسمت هایی از پارچه. فرق آن با رنگرزی این است كه در رنگرزی تمام قسمت های پارچه همرنگ می‌ شود. ولی در چاپ می‌ توان با استفاده از یك یا تعدادی رنگ روی زمینه سفید یا رنگ شده طرح دلخواه را بوجود آورد. از حدود اوایل قرن هفتم هجری قمری و مزمان با هجوم مغول ها به ایران  راه یافتند. در گذشته اصفهان، شیراز، بروجرد، همدان، رشت، كاشان، نخجوان، یزد، سمنان، گناباد، نجف آباد، روستاهای فارسان، گزبرخوار، خورزرق، برخوار، لنجان، سبره و… جزو مراكز مهم قلمكــار به شمار می‌ رفتند. از نظر اهمیت پارچه های قلمكار بروجردی در درجه اول قرار داشته است.

چاپ پارچه و چاپ سنتی

تولید طرح های رنگی و نقوش روی پارچه به وسیله باسمه یا قالب ظاهرا در قرن چهارم بیش از مسیح در هند بوجود آمده است. در كارنامه های چینی نوشته شده است كه پارچه های چاپی از سال 140 پیش از مسیح از هند به چین آورده شد. در زبان فارسی واژه چیت به معنی پارچه های چاپی است. و این واژه در اصل هندی است. استرابو Strabo مورخ رومی‌ در اولین سال های پس از میلاد مسیح نوشته است. كه در زمان وی پارچه های چاپی از هند به اسكندریه می رفت. كشفیاتی كه در آثار باستانی مصر شده نشان می‌ دهد كه: چیت تا قرن چهاردهم به بازارهای آن جا وارد می شده است. در دوره ساسانیان چاپ روی پارچه در ایران یافت وروش های نوینی در تزیین پارچه های ابریشمی‌ و كتانی و ابریشمی‌ ابداع گردید.

صنایع‌دستی حصیری

به هنر بافت رشته‌های به‌دست آمده از الیاف گیاهان مختلف حصیربافی می‌گویند. این هنر یکی از مهم‌ترین منابع کسب درآمد برای ساکنین مناطق ساحلی در سراسر دنیا به‌شمار می‌رود. امروزه از هنر محبوب حصیربافی برای تهیه‌ی ، زیرانداز، کلاه، فرش و… استفاده می‌شود و صنایع دستی حصیری جزو آن دسته از تولیداتی به‌شمار می‌روند که ردپای آن‌ها را به‌وضوح در زندگی خود مشاهده می‌کنیم.

حصیربافی که با نام بوریابافی نیز از آن یاد می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین هنرهای بشر است و پیشینه‌ی آن به دوران باستان برمی‌گردد. یافته‌های باستان‌شناسان نشان می‌دهد که مردم بین‌النهرین، اولین تمدنی بوده‌اند که از حصیر در زندگی خود استفاده می‌کردند. حصیرهای بافته شده توسط بشر، ابتدا تنها به‌عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما با گذشت سال‌های متمادی و نیاز مبرم انسان‌های کوچ‌نشین برای تهیه‌ی لوازم زندگی سبک‌وزن، استفاده از حصیر برای تهیه‌ی دیگر لوازم ضروری زندگی نیز رواج پیدا کرد. در عصر حاضر، صنایع دستی حصیری جزو تولیدات بسیار پرطرفدار در زندگی شهری به‌شمار می‌روند و در تولید کیف، سبد، زیرانداز، کلاهک آباژور و … کاربرد دارند و تهیه‌ی آن‌ها به‌راحتی و از طریق فروشگاه اینترنتی صنایع دستی نیز ممکن است

منبع : سایت واضح