چک لیست کنترل وال پست
وال پست (Wall Post) یا نگهدارنده دیوار یکی از اجزای حیاتی در سازه های امروزی است که نقش کلیدی در پایداری دیوارهای غیرسازه ای در برابر نیروهای جانبی مانند باد و زلزله ایفا می کند. عدم اجرای صحیح و نظارت دقیق بر وال پست می تواند منجر به تخریب دیوارها آسیب به سازه اصلی و حتی خطرات جانی شود. بنابراین داشتن یک چک لیست جامع و کاربردی برای کنترل وال پست ابزاری ضروری برای مهندسان ناظر مجریان و کارفرمایان پروژه است.
این محتوا با رویکردی تخصصی و کاربردی بر اساس آخرین مقررات ملی ساختمان (به ویژه مباحث 8 و 9) و آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد 2800) یک چک لیست کامل برای کنترل وال پست ارائه می دهد. هدف ما این است که با پوشش تمامی جزئیات فنی از مرحله طراحی تا اجرای نهایی به شما در اطمینان از اجرای صحیح وال پست و افزایش ایمنی ساختمان کمک کنیم. این راهنما فراتر از یک لیست ساده است و به نکات کلیدی دلایل اهمیت هر مورد کنترلی و اشتباهات رایج نیز می پردازد تا درک عمیق تری از فرآیند نظارت بر وال پست پیدا کنید.
اهمیت وال پست در پایداری سازه و ایمنی ساختمان
دیوارهای غیرسازه ای مانند تیغه ها و دیوارهای پیرامونی به تنهایی در برابر نیروهای جانبی ناشی از باد یا لرزش های زمین آسیب پذیر هستند. در هنگام زلزله این دیوارها می توانند دچار ترک خوردگی ریزش و تخریب شوند که علاوه بر خسارات مالی مسیرهای فرار را مسدود کرده و باعث صدمات جانی شوند. وال پست با ایجاد اتصال بین دیوار و اجزای اصلی سازه (مانند تیر و ستون) این نیروها را به اسکلت ساختمان منتقل کرده و از گسیختگی دیوار جلوگیری می کند.
اهمیت وال پست به حدی است که اجرای آن در بسیاری از موارد بر اساس مقررات ملی ساختمان و آیین نامه 2800 اجباری است. نادیده گرفتن یا اجرای غیراصولی آن می تواند منجر به عدم تأیید پایان کار توسط مهندس ناظر و مراجع قانونی شود. از این رو کنترل دقیق وال پست در مراحل مختلف ساخت یک مسئولیت حرفه ای و اخلاقی است.
مقررات و آیین نامه های مرتبط با اجرای وال پست
اجرای وال پست باید مطابق با ضوابط و مقررات ملی ساختمان صورت پذیرد. مهم ترین مراجع در این زمینه عبارتند از:
- مبحث 8 مقررات ملی ساختمان (طرح و اجرای ساختمان های با مصالح بنایی): این مبحث به نحوه مهار دیوارهای با مصالح بنایی در برابر نیروهای جانبی می پردازد و جزئیات اجرایی وال پست ها را مشخص می کند.
- مبحث 9 مقررات ملی ساختمان (طرح و اجرای ساختمان های بتن آرمه): در سازه های بتنی ضوابط اتصال وال پست به اعضای بتنی و جزئیات اجرایی مرتبط در این مبحث مورد اشاره قرار می گیرد.
- مبحث 10 مقررات ملی ساختمان (طرح و اجرای ساختمان های فولادی): مشابه مبحث 9 این مبحث به نحوه اتصال وال پست به اعضای فولادی سازه می پردازد.
- استاندارد 2800 (آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله): این استاندارد حداقل ضوابط لرزه ای برای اجزای غیرسازه ای از جمله دیوارها و نحوه مهار آن ها توسط وال پست را تعیین می کند.
مهندس ناظر و مجری باید قبل از شروع اجرای وال پست تسلط کافی بر بخش های مربوطه از این مقررات و آیین نامه ها داشته باشند و چک لیست کنترلی را بر اساس آن ها تنظیم نمایند.
انواع وال پست و روش های اجرایی متداول
وال پست ها بر اساس جنس و نحوه اجرا انواع مختلفی دارند که هر کدام نکات کنترلی خاص خود را می طلبند:
- وال پست فلزی: معمولاً از نبشی ناودانی یا قوطی ساخته می شود و به تیرها و ستون های سازه فلزی یا بتنی متصل می گردد. روش های اتصال شامل جوشکاری کاشت بولت یا استفاده از پلیت و انکر بولت است.
- وال پست بتنی: در دیوارهای بنایی یا در سازه های بتنی ممکن است از شناژهای قائم یا افقی بتنی به عنوان وال پست استفاده شود. این نوع وال پست معمولاً همراه با دیوارچینی اجرا می شود و میلگردهای آن در سازه اصلی مهار می گردند.
- وال پست با میلگرد بستر و ناودانی منقطع: یکی از روش های نوین و مورد تأیید که در آن از میلگردهای بستر در فواصل مشخص افقی در بندهای آجر یا بلوک و ناودانی های منقطع قائم برای اتصال دیوار به ستون استفاده می شود.
شناخت نوع وال پست مورد استفاده در پروژه (بر اساس نقشه های اجرایی) اولین گام در فرآیند کنترل است.
چک لیست کنترل وال پست در مراحل مختلف اجرا
کنترل وال پست باید در مراحل مختلف پروژه انجام شود تا از صحت اجرا در هر گام اطمینان حاصل شود. این مراحل شامل کنترل قبل از اجرا حین اجرا و پس از تکمیل است.
کنترل وال پست: مرحله قبل از اجرا
قبل از شروع عملیات اجرایی وال پست بررسی و تأیید موارد زیر ضروری است:
- بررسی نقشه های اجرایی: آیا نقشه های سازه معماری و جزئیات اجرایی وال پست موجود و تأیید شده هستند؟
- آیا محل دقیق ابعاد نوع مصالح (نبشی ناودانی میلگرد) و جزئیات اتصالات وال پست ها در نقشه ها مشخص شده است؟
- آیا تداخل احتمالی بین محل وال پست ها و سایر تأسیسات (برق مکانیک) بررسی شده است؟بررسی مشخصات فنی مصالح
- آیا نوع و ابعاد مقاطع فولادی (نبشی ناودانی) مطابق با نقشه است؟ (مثلاً نبشی 50*50*5)
- آیا نوع میلگرد بستر (در صورت استفاده) و سایر میلگردها مطابق با استاندارد و نقشه است؟
- آیا الکترود جوشکاری (در صورت نیاز به جوشکاری) مناسب و دارای استاندارد لازم است؟
- آیا بولت ها و انکر بولت ها (در صورت نیاز به کاشت) دارای مشخصات فنی و تأییدیه های لازم هستند؟
- آماده سازی محل اتصال
- آیا محل های اتصال وال پست به تیرها و ستون ها (پلیت ها پلیت های انتظار) در مرحله اجرای اسکلت سازه به درستی جانمایی و اجرا شده اند؟
- آیا سطوح اتصال تمیز و عاری از آلودگی (روغن زنگ زدگی) هستند؟
- آماده سازی اکیپ اجرایی: آیا اکیپ اجرایی دارای تجربه کافی در زمینه اجرای وال پست است؟
- آیا ابزار و تجهیزات لازم برای برشکاری جوشکاری سوراخ کاری و نصب وال پست فراهم شده است؟
چک لیست کنترل وال پست: مرحله حین اجرا
مهم ترین مرحله نظارت کنترل حین اجرای وال پست است. در این مرحله باید نکات زیر را به دقت بررسی کرد.
- کنترل ابعاد و فواصل
- آیا ابعاد مقاطع فولادی یا بتنی وال پست مطابق با نقشه است؟
- آیا فواصل بین وال پست های قائم مطابق با نقشه (معمولاً حداکثر 3 تا 4 متر) رعایت شده است؟
- آیا فاصله وال پست قائم از ستون ها (در صورت عدم اتصال مستقیم) و فاصله وال پست افقی از تیرها و سقف (برای ایجاد عدم گیرداری) مطابق با نقشه و آیین نامه رعایت شده است؟
- کنترل شاغول بودن و هم راستایی: آیا وال پست های قائم کاملاً شاغول (عمود بر افق) نصب شده اند؟
- آیا وال پست های افقی کاملاً تراز نصب شده اند؟
- آیا وال پست ها در یک راستا قرار دارند و پیچیدگی ندارند؟
- کنترل اتصالات
- اتصال به ستون: آیا اتصال وال پست به ستون (از طریق پلیت انتظار نبشی یا کاشت بولت) مطابق با جزئیات نقشه و اصول فنی انجام شده است؟
- آیا جوشکاری ها (در صورت استفاده) دارای کیفیت مطلوب هستند؟
- آیا بولت ها به درستی کاشته و محکم شده اند؟
- اتصال به تیر
- آیا اتصال وال پست به تیر (از طریق پلیت سقف نبشی نشیمن یا اتصال کشویی برای عدم گیرداری) مطابق با جزئیات نقشه انجام شده است؟
- اتصال به سقف
- در سقف هایی مانند تیرچه بلوک یا کرومیت که احتمال خیز وجود دارد آیا اتصال وال پست به سقف به صورت کشویی (عدم گیرداری) اجرا شده است؟ (مثلاً استفاده از نبشی که در آن سوراخ لوبیایی ایجاد شده و وال پست با یک پیچ و واشر به آن متصل می شود تا امکان حرکت عمودی فراهم باشد).
- اتصال میلگرد بستر
- (در صورت استفاده) آیا میلگردهای بستر در فواصل مناسب و در بندهای افقی دیوارچینی قرار گرفته اند؟
- آیا میلگردهای بستر به وال پست های قائم و وادارهای افقی متصل شده اند؟
- کنترل جوشکاری و کاشت بولت
- آیا جوشکاری ها تمیز یکنواخت و بدون عیوب ظاهری (مانند تخلخل یا بریدگی کنار جوش) هستند؟
- آیا طول و گلوی جوش مطابق با نقشه است؟
- در صورت کاشت بولت آیا عمق سوراخ کاری تمیزکاری سوراخ و استفاده از چسب کاشت مناسب مطابق با دستورالعمل تولیدکننده انجام شده است؟
- کنترل اجرای دیوارچینی در کنار وال پست: آیا دیوارچینی به درستی در کنار وال پست اجرا شده است؟ آیا درز انقطاع مناسب (مثلاً 2 تا 3 سانتی متر) بین دیوار و ستون سازه (در صورت عدم اتصال مستقیم) و همچنین بین دیوار و سقف (در صورت نیاز به عدم گیرداری) با استفاده از پشم سنگ یا مصالح انعطاف پذیر دیگر پر شده است؟
- آیا از بست های فلزی (مانند بست ارتجاعی یا بست دم گربه ای) برای اتصال دیوار به وال پست های قائم (در صورت عدم استفاده از میلگرد بستر) استفاده شده است؟
چک لیست کنترل وال پست: مرحله پس از تکمیل
پس از اتمام اجرای وال پست و قبل از شروع مراحل بعدی مانند تیغه چینی یا نازک کاری کنترل نهایی الزامی است.
- بازرسی ظاهری کلی: آیا تمامی وال پست های مشخص شده در نقشه اجرا شده اند؟
- آیا وال پست ها در موقعیت صحیح قرار دارند؟
- آیا اتصالات به نظر محکم و پایدار می رسند؟
- بررسی عدم گیرداری در سقف: آیا در سقف هایی که نیاز به عدم گیرداری دارند اتصال به صورت کشویی اجرا شده و فضای لازم برای خیز سقف وجود دارد؟
- بررسی درزهای انقطاع: آیا درز انقطاع بین دیوار و سازه اصلی یا سقف به درستی اجرا و با مصالح مناسب پر شده است؟
- بررسی اتصالات دیوار به وال پست: آیا اتصال دیوارچینی به وال پست ها (با میلگرد بستر بست فلزی یا روش های دیگر) به درستی انجام شده است؟
اشتباهات رایج در اجرای وال پست و نحوه پیشگیری از آن ها
در اجرای وال پست ممکن است اشتباهاتی رخ دهد که ایمنی و عملکرد آن را به شدت کاهش می دهد. شناخت این اشتباهات به ناظر و مجری کمک می کند تا از وقوع آن ها پیشگیری کنند:
نقش مهندس ناظر مجری و کارفرما در کنترل وال پست
موفقیت در اجرای صحیح وال پست و کنترل آن نیازمند همکاری و ایفای نقش صحیح توسط تمامی عوامل پروژه است.
- مهندس ناظر: مسئول اصلی کنترل و تأیید انطباق اجرای وال پست با نقشه ها مشخصات فنی و مقررات ملی ساختمان است. ناظر باید با حضور در کارگاه در مراحل کلیدی اجرا موارد چک لیست را بررسی و در صورت مشاهده مغایرت دستور توقف کار و اصلاح را صادر نماید و گزارشات لازم را ثبت کند.
- مجری (پیمانکار): مسئولیت اجرای صحیح وال پست مطابق با نقشه ها و ضوابط فنی بر عهده مجری است. مجری باید از مصالح مناسب استفاده کرده اکیپ اجرایی ماهر به کار گیرد و کنترل های داخلی لازم را قبل از درخواست بازدید ناظر انجام دهد.
- کارفرما: کارفرما با انتخاب مهندسان طراح ناظر و مجری ذی صلاح و تأمین مالی پروژه زمینه را برای اجرای صحیح فراهم می کند. آگاهی کارفرما از اهمیت وال پست می تواند به همکاری بهتر با تیم اجرایی و نظارت کمک کند.
همکاری و ارتباط مؤثر بین این سه عامل تضمین کننده اجرای ایمن و صحیح وال پست خواهد بود.
ثبت و گزارش دهی کنترل های وال پست
مستندسازی فرآیند کنترل وال پست از اهمیت بالایی برخوردار است. مهندس ناظر باید تمامی بازدیدها کنترل ها مشاهدات مغایرت ها و دستورات اصلاحی را در دفترچه نظارت یا گزارشات مرحله ای خود ثبت نماید. این گزارشات باید شامل تاریخ بازدید محل مورد بازدید (مثلاً وال پست های طبقه همکف محور A-B) شرح کنترل های انجام شده (مثلاً کنترل ابعاد نبشی کنترل اتصالات جوشی) نتایج کنترل (مغایر یا مطابق) و در صورت وجود مغایرت شرح دقیق آن و دستور اصلاحی باشد. ثبت عکس از مراحل اجرا و نقاط حساس نیز بسیار مفید است.
این گزارشات به عنوان مستندات رسمی پروژه در مراحل پایانی کار و اخذ تأییدیه ها مورد استفاده قرار می گیرند و مسئولیت ها را مشخص می کنند.
سوالات متداول درباره کنترل وال پست
آیا اجرای وال پست برای تمام دیوارها الزامی است؟
خیر الزامی بودن اجرای وال پست به ابعاد دیوار (طول و ارتفاع) و نوع مصالح آن بستگی دارد. بر اساس مقررات ملی ساختمان و استاندارد 2800 دیوارهایی با طول یا ارتفاع بیش از مقادیر مشخص (معمولاً حدود 3 تا 4 متر بسته به ضخامت دیوار و منطقه لرزه خیزی) نیاز به مهار توسط وال پست یا وادار دارند.
چه تفاوتی بین وال پست و وادار وجود دارد؟
وال پست معمولاً به عضو قائم یا افقی گفته می شود که در انتهای طول های بلند دیوار یا در تقاطع دیوارها قرار گرفته و به سازه اصلی متصل می شود. وادار نیز عضوی مشابه است که در فواصل میانی طول دیوار برای کاهش دهانه افقی دیوار به کار می رود و عملکردی مشابه وال پست قائم دارد.
آیا می توان وال پست را پس از اتمام سفت کاری اجرا کرد؟
اجرای وال پست پس از اتمام سفت کاری بسیار دشوارتر و پرهزینه تر است و ممکن است نیاز به تخریب بخش هایی از سازه یا دیوار داشته باشد. بهترین زمان اجرای وال پست همزمان با اجرای اسکلت یا بلافاصله پس از آن و قبل از دیوارچینی است تا اتصالات به درستی در سازه اصلی مهار شوند.
نقش میلگرد بستر در وال پست چیست؟
میلگرد بستر در روش نوین اجرای وال پست جایگزین بست های فلزی رایج می شود. این میلگردها در بندهای افقی دیوارچینی قرار گرفته و به وال پست های قائم و وادارهای افقی متصل می شوند. نقش آن ها یکپارچگی دیوار و اتصال مؤثر آن به سیستم مهارکننده (وال پست) است.
آیا وال پست بتنی بهتر است یا فلزی؟
انتخاب نوع وال پست (بتنی یا فلزی) به عوامل مختلفی از جمله نوع سازه اصلی (بتنی یا فولادی) نوع مصالح دیوارچینی شرایط اجرایی و نظر طراح سازه بستگی دارد. هر دو نوع در صورت اجرای صحیح می توانند عملکرد مناسبی داشته باشند. وال پست فلزی معمولاً سرعت اجرای بالاتری دارد.
هزینه اجرای وال پست چقدر است؟
هزینه اجرای وال پست به عوامل متعددی مانند نوع وال پست (فلزی/بتنی) ابعاد و میزان آن در پروژه نوع مصالح مصرفی دستمزد اکیپ اجرایی و محل پروژه بستگی دارد. این هزینه بخشی از هزینه کلی اجرای سازه و دیوارچینی است و باید در برآورد اولیه پروژه لحاظ شود.
مسئولیت کنترل کیفیت اجرای وال پست بر عهده کیست؟
مسئولیت اصلی کنترل کیفیت اجرای وال پست بر عهده مهندس ناظر پروژه است. با این حال مجری نیز موظف به اجرای صحیح کار و انجام کنترل های داخلی خود می باشد. کارفرما نیز حق دارد بر اجرای صحیح پروژه نظارت داشته باشد.
چگونه می توان از عدم گیرداری دیوار در سقف اطمینان حاصل کرد؟
برای اطمینان از عدم گیرداری باید در اتصال وال پست به سقف از جزئیات کشویی استفاده شود. رایج ترین روش ایجاد سوراخ لوبیایی شکل در پلیت اتصال وال پست به سقف و استفاده از یک پیچ و واشر است که امکان حرکت نسبی عمودی بین وال پست و سقف را فراهم می کند. همچنین پر کردن درز بین بالای دیوار و زیر سقف با مصالح انعطاف پذیر مانند پشم سنگ ضروری است.
آیا می توان از میلگرد ساده به جای میلگرد بستر مشبک استفاده کرد؟
بر اساس برخی ضوابط و توصیه ها استفاده از میلگرد بستر مشبک (مانند وال کریت) که دارای دو میلگرد آجدار موازی و مفتول های نردبانی یا خرپایی شکل است به دلیل توزیع بهتر تنش و درگیری بیشتر با ملات یا چسب بلوک ارجحیت دارد. استفاده از میلگرد ساده ممکن است عملکرد مشابهی نداشته باشد و توصیه نمی شود مگر اینکه در نقشه ها یا مشخصات فنی پروژه به صراحت مجاز شمرده شده باشد.
حداکثر طول مجاز دیوار بدون وال پست چقدر است؟
حداکثر طول مجاز دیوار بدون وال پست معمولاً بر اساس ضخامت دیوار و ارتفاع آن و طبق جداول و ضوابط مبحث 8 مقررات ملی ساختمان تعیین می شود. به طور کلی برای دیوارهای 10 سانتی متری طول آزاد حدود 3 متر و برای دیوارهای 15 سانتی متری طول آزاد حدود 4 متر در نظر گرفته می شود اما باید حتماً به ضوابط دقیق آیین نامه ای و نقشه های مصوب مراجعه کرد.
نحوه اجرای وال پست در دیوارهای خارجی چگونه است؟
اجرای وال پست در دیوارهای خارجی مشابه دیوارهای داخلی است با این تفاوت که باید تمهیدات لازم برای عایق کاری حرارتی و رطوبتی در محل عبور وال پست از پوسته خارجی ساختمان در نظر گرفته شود تا از ایجاد پل حرارتی یا نفوذ رطوبت جلوگیری شود.
آیا اجرای وال پست در دیوارچینی با بلوک هبلکس یا لیکا متفاوت است؟
اصول کلی اجرای وال پست برای انواع مصالح دیوارچینی مشابه است اما جزئیات اتصال دیوار به وال پست ممکن است متفاوت باشد. در بلوک های سبک مانند هبلکس یا لیکا معمولاً از بست های اتصال مخصوص یا میلگرد بستر استفاده می شود و جزئیات اجرایی باید با توصیه های تولیدکننده بلوک و ضوابط آیین نامه ای مطابقت داشته باشد.
آیا تمام وال پست ها باید به سقف متصل شوند؟
خیر وال پست های قائم معمولاً به تیر در بالا و پایین یا به ستون متصل می شوند. وال پست های افقی (وادارها) نیز به وال پست های قائم یا ستون ها متصل می شوند. اتصال به سقف در مورد وال پست های قائم در صورتی که ارتفاع دیوار زیاد باشد و نیاز به مهار در ارتفاع وجود داشته باشد مطرح می شود که در این صورت نیز باید به صورت عدم گیرداری اجرا شود.