اهداف نورپردازی در معماری

انواع نور در معماری و تأثیر نورپردازی در عملکرد فرد

به طور کلی نورپردازی در معماری به شکل طبیعی و مصنوعی انجام می‌شود. نور خورشید به عنوان نور طبیعی و نورهای ساخته شده توسط انسان، نور مصنوعی هستند. ساختمان‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که نور طبیعی روز بتواند آن‌ها را به شیوه مطلوبی روشن سازد. نور خورشید علاوه بر روشنایی، مزایای بیشتر دیگری نیز داشته و بر روی سلامت روحی و جسمی افراد موثر است. در واقع با استفاده بهینه از نور طبیعی در معماری، در مصرف انرژی نیز صرفه‌جویی خواهد شد.

هنر نورپردازی و معماری

وقتی پرتوهای نور در یک فضای بسته منعکس می شوند و بر روی سقف، ستون ها، دیوار و یا کف نمود پیدا می کنند، فضا به درک صحیحی از تناسب طول، عرض و ارتفاع می رسد. حس زیبایی‌شناسی و قدرت بالای معماران این سرزمین در شناخت هندسه، ترکیب‌بندی رنگ، کاربرد نور ال ای دی نواری در معماری و به طور کلی شناخت ماهیت فضایی هر مکان، بی‌نظیر و ستودنی است.

اشکال هندسی در تاریکی و روشنایی شکل خود را تغییر نمی دهند اما نور آن ها را به شیوه ای جذاب تر در برابر چشم هر بیننده به نمایش می گذارد. مداخله نور در فضای بسته بر پیوند فضای بیرون و درون خانه اثر می گذارد، به نحوی که فرد را با یک فضای بیگانه و متفاوت از خانه یا فضایی خودمانی همانند خانه رو به رو می سازد.

نور یکی از پدیده هایی است که نقش اساسی در طراحی و خلق یک اثر ممتاز از نظر معماری می گذارد. در واقع این پدیده چشم اندازی بی نظیر در عرصه های هندسی به وجود می آورد و به آن ها ماهیتی جدید می بخشد. نقش اولیه نور قابل رویت نمودن اشیاء است، سپس به عنوان راهکاری برای دکوراتیو نمودن فضا در نظر گرفته می شود. تامین روشنایی برای فضاهای معماری با توجه به فعالیتی که در آن انجام می شود صورت می گیرد.

اهمیت روشنایی در ساختمان

در فضاهای داخلی روشنایی نقش بسیاری در زنده کردن فضا ایفا می کند. نور آرامش بصری و روانی ایجاد می کند و فضای معماری را پایدارتر نشان می دهد. استفاده از نور طبیعی و مصنوعی بر اساس نوع کاربری فضا و مقدار نور مورد نیاز صورت می گیرد. نوری که با هدف مشخص هدایت می شود فضا را روشن تر می کند و آرامش را در آن برقرار می نماید.

نور، قدرت بیان به فضاهای طراحی شده توسط معماران و طراحان می بخشد و کیفیت بصری فضا را دوچندان می کند. بدون وجود روشنایی نمی توان فضای پیرامون را مشاهده کرد و یک اثر هنری بی نظیر خلق نمود. یک معماری ایده آل تنها با نور معنا پبدا می کند، در غیر این صورت به شکل یک بنای معمولی در چشم بیننده پدیدار می شود. اگر روشنایی فضا با نور یکنواخت پر شود فضا خنثی به نظر می آید، اما در صورت وجود سایه روشن، فضا از نظر بصری ایده آل و جذاب خواهد بود.

در نورپردازی یک فضا باید به مواردی نظیر نوع روشنایی، انتخاب سیستم روشنایی و انواع لامپ، تعیین رنگ و وضعیت فضا و محاسبه روشنایی مورد نیاز توجه شود. در اجرای طرح های روشنایی از تمام ابزارها و تجهیزات برای سایه اندازی مناسب استفاده می شود. زیبایی فاکتور بسیار مهمی است که در انتخاب لامپ باید مد نظر قرار گیرد. هماهنگی بین لامپ ها و اشکال موجود در فضا تاثیر بسزایی در زیبایی فضا می گذارد.

تامین نور لازم در ساختمان های امروزی با استفاده از نور مصنوعی صورت می گیرد. نور مصنوعی فضایی متفاوت در شب برای ساختمان فراهم می نماید.

انواع سیستم های روشنایی مصنوعی

۱- سیستم روشنایی عمومی ۲- سیستم روشنایی موضعی ۳- سیستم روشنایی ترکیبی

محاسبه روشنایی داخلی:

مسائلی که در طرح روشنایی مصنوعی در نظر گرفته می‌شوند عبارتند از:

الف- اصول اقتصادی: در بررسی اصول اقتصادی طرح روشنایی، نوع لامپ و نوع روشنایی مدنظر است. در سیستم‌هایی که بیشتر به طرف سیستم مستقیم روشنایی تمایل دارند، جنبه اقتصادی بیشتر مورد نظر گرفته می‌شود و تعداد لامپ‌های کمتری در این گونه موارد لازم است. بدین جهت اگر مسئله را فقط از جنبه اقتصادی بررسی نماییم، سیستم مستقیم اقتصادی ترین نوع روشنایی است.

ب- اصول بهداشتی: یک طرح روشنایی، زمانی مورد قبول قرار می‌گیرد که اصول بهداشتی در مورد آن رعایت شود. در مرحله اول باید نور تولید شده یک‌نواخت باشد تا خیرگی برای چشم ایجاد نشود و از ایجاد سایه‌های مزاحم جلوگیری شود. در مرحله بعدی باید روشنایی کافی بوده و تا حد امکان به نور روز نزدیک باشد. در طراحی و محاسبه روشنایی باید دو عامل اقتصادی و بهداشتی هم زمان باهم در نظر گرفته‌شود.

ج- اصول زیبایی: در رعایت اصول زیبایی باید شکل لامپ و محل لامپ‌ها و چگونگی قرار دادن آن‌ها و فواصل لامپ‌ها از یکدیگر و نیز معماری محل مورد نظر قرارگیرد و هماهنگی لازم بین آن‌ها وجود داشته باشد. این جنبه نیز با در نظر گرفتن اصول اقتصادی و بهداشتی باید مورد بررسی‌ قرار گرفته‌شود.

انواع طراحی روشنایی :

برای طراحی روشنایی، با در نظر گرفتن محل و هدف یکی از دو نوع روشنایی زیر را باید انتخاب کرد:

روشنایی عمومی: محیط کار به طور یک‌نواخت روشن می‌شود، در آن سایه کمتر بوده و بهداشتی‌تر است. مانند روشنایی کلاس درس – اتاق نشیمن

روشنایی عمومی-موضعی: در روشنایی عمومی-موضعی، سطح کار نسبت به بقیه محیط از روشنایی بیشتری برخوردار است نسب به روشنایی عمومی. درست است که این روشنایی، باعث خستگی چشم می‌شود اما از طرفی اقتصادی‌تر است. مانند روشنایی کلاس رسم ،کارگاه تراشکاری ،کارگاه خیاطی و نظیر این‌ها.

نور و روشنایی در معماری گذشته

نور در معماری سنتی، جایگاه ویژه‌ای دارد. زاویه و نوع تابش نور، می‌تواند تأثیر چشم‌گیری در فضا ایجاد کند. استفاده از شیشه در بناها، راهی است که می‌توان نور به به داخل ساختمان ورود کند. در معماری‌های قدمی و گذشته در ایران نیز، توجه معماران به نورپردازی و ایجاد روشنایی در بنا، توجه می‌شد.

استفاده از نور و روشنایی در معماری ایران سابقه‌ی طولانی مدتی دارد. در معماری سنتی ایران، از پنجره‌های مشبک طرح دار با شیشه‌های رنگی بسیار استفاده می‌شد. شیشه‌های رنگی ارسی‌ها، گلجام‌ها، نورگیرها و روزنه‌ها از جمله عناصر معماری بنا بودند که برای نورپردازی در فضای داخلی بنا به کار می‌رفت.

در معماری بناهای ایرانی شش نوع سیستم نورپردازی دیواری و سقفی به همراه بیست و شش نوع نورگیر وجود داشته‌است. که هر کدام از این سیستم‌های نورپردازی و نورگیرها با توجه به شرایطی که بنای مورد نظر داشت مورد استفاده قرار می‌گرفت.

روشنایی و نورپردازی در معماری سنتی ایران به دو روش انجام می‌شد:

۱- برخورد نور به سطوح خارجی اجسام کدر و ممانعت از عبور آن ۲- برخورد نور به سطوح خارجی شفاف و نیمه‌شفاف و یا روزنه‌های موجود در سطوح و عبور آن از سطح به فضای داخلی.

نور در معماری مدرن

در معماری مدرن، نور طبیعی، بدون هیچ مانعی از شیشه‌های ساده و بی‌رنگ عبور کرده و به داخل بنا روشنایی می‌بخشد.مناسب‌ترین نورپردازی محیط به صورتی است که صفحات مختلف، روشنایی مورد نیاز محیط را در شرایط متفاوت تامین کند. نورپردازی می‌تواند امکان تفکیک فضا را فراهم کند.

با توجه به کاربری فضا و میزان نور مورد نیاز در آن، از نور طبیعی و در غیر این صورت از نور مصنوعی، برای روشنایی محیط مورد نظر استفاده می‌شود. در ساختمان‌های امروزی، نور طبیعی مورد نیاز محیط داخلی بنا از دیوارها یا سقف تامین می‌شوند. استفاده از VOID امکان نوررسانی طبقاتی از سقف را در ساختمان فراهم می‌‌کند. در سایت youtube مشاهده کردیم که نور در معماری اسلامی خیره‌کننده نیست و به شکلی ملایم، همان‌گونه که نظم و هارمونی فضا می‌طلبد، مخاطب را دعوت به آرامش می‌کنند و در درون مخاطب، حس بودن در مکانی معنوی را ایجاد می‌کند.

نور در معماری ایرانی

نور خورشید به جهت تفاوت در روز و شب، بر کیفیت فضا تاثیر می‌گذارد و موضوع زمان را مطرح می‌کند، این امر باعث اهمیت پیدا کردن جایگاه نور در معماری ایرانی است و به همین دلیل در رسومی که در آن‌ها موضوع زمان مورد بررسی و بحث است، نور مطرح بسیار مطرح است. بناهایی را مشاهده می‌کنیم که بسیار  زیبا، خلاق و هوشمندانه هستند. زیباترین نقش نور در معماری ایرانی، با شناخت ماهیت و ویژگی نور و تاریکی در تغییر کیفیت فضا و مطرح کردن بعد چهارم در فضا به وجود آمده‌است.

نور در معماری و هنر اسلامی

هنر و معماری اسلامی با تزئینات متنوع که با کاشی‌کاری‌ها، اسلیمی، گچبری‌ها و… درگیر است، بی‌شمار رنگ و سایه‌روشن در فضا ایجاد می‌کند که تماشای این ترکیب رنگ‌های زیبا، نیازمند استفاده از نور در معماری است.

تنها با استفاده از نور در معماری اسلامی برای روشنایی و ایجاد سایه‌روشن‌ها با هزاران ترکیب‌بندی رنگ‌ها بسنده نمی‌کند، بلکه بی‌شمار رنگ در سطوح هندسی پیچیده سه بعدی مانند تزئینات گچبری، کاشی‌کاری، مقرنس‌بندی، کاربندی و… .

کیفیت فضا‌های این مکان را بسته به نور تابیده شده تغییر می‌دهند و این مکان‌ها را به طور کامل به فضاهایی مجزا تبدیل می‌کند.