بررسی انواع طراحی صندلی دانش آموزی در مدارس
چیدمان میز و صندلی در کلاس به اندازه برنامه درسی و هفتگی حائز اهمیت است. ما در این مقاله از مجله مکعب قصد داریم به بررسی کامل بهترین شکل چیدمان میز و متناسب با سبک تدریس، خلق و خو دانش‌آموزان و فضای کلاس درس بپردازیم.همانطور که مدیران و معلمان ساعات زیادی را صرف تنظیم برنامه درسی دانش آموزان می‌کنند و در اینترنت جست و جو می‌کنند تا طرح‌های درسی خلاقانه را بیابند،
برای چیدمان کلاس نیز باید وقت بگذارند. زمانی که چیدمان کلاس شما با سبک تدریس شما، دانش آموزان، فضا و میز و صندلی که با آن کار می‌کنید هماهنگ باشد، مزایای بی شماری برای شما و دانش آموزان به همراه دارد. عوامل زیادی در تعیین موثرترین چیدمان صندلی کلاس تاثیر گذار است وبهتر است با توجه به تغییر روزانه، در چیدمان کلاس درس انعطاف پذیرتر عمل کنید.
فضای کلاس باید چگونه باشد؟
فضای کلاس از نظر چیدمان فیزیکی صندلی‌ها و میزها، تاثیر زیادی روی مشارکت دانش‌آموزان در امور آموزشی دارد. تئوری ارتباط آموزشی اثبات کرده که ترتیب نشستن در کلاس می‌تواند بر نحوه ارتباط بین مربیان با دانش‌آموزان، نحوه تعامل دانش‌آموزان با یکدیگر و انگیزه و تمرکز آنها تاثیر بگذارد. تحقیقات جدیدتر نشان داده‌اند که چیدمان فضای کلاس درس، شیوه تدریس مربی، انتخاب فعالیت‌ها و رفتار دانش‌آموزان در حین انجام وظیفه را شکل می‌دهد.
به عنوان مثال، کلاس درسی که در آن صندلی‌ها به هم چسبانده شده و همگی رو به میز معلم یا مربی هستند؛ باعث می‌شود مربی زمان بیشتری را برای حرف زدن و تدریس به خودش اختصاص داده و دانش‌آموزان مشارکت فعال کمتری داشته باشند. در نقطه مقابل، نشستن دور یک میزگرد باعث می‌شود که مربی و دانش‌آموزان در فعالیت‌های آموزشی، مشارکت بیشتری داشته و در نتیجه یادگیری به بهترین شکل انجام شود. مطالعات دیگر نیز اثبات کرده‌اند که تقریبا همه دانش‌آموزان چیدمان انعطاف‌پذیرتر صندلی‌ها و میزها را در کلاس ترجیح می‌دهند.
به طور کلی، فضاهایی که به صورت دانش‌آموز محور طراحی می‌شوند؛ با تمرکز بر انتقال دانش و همکاری یادگیرنده، می‌توانند از یادگیری دانش‌آموز حمایت کنند. در واقع، امروزه بسیاری از کلاس‌های درس در مدارس و دانشگاه‌های استاندارد، با استفاده از مدل‌هایی که برای سخنرانی و سمینار طراحی شده‌اند چیدمان می‌شوند. اهمیت شیوه چیدمان صندلی‌ها این نکته را یادآور می‌شود که مدرسان می‌توانند با اصلاح ترتیب چیدمان صندلی‌ها، قدرت یادگیری را در دانش‌آموزان به حداکثر رسانده و تعامل آنها را ارتقا دهند.
انواع مدل کلاس درس
به طور کلی سه مدل کلاس درس به شرح زیر وجود دارد:
کلاس معلم‌محور: اگر قرار است کلاس سخنرانی‌محور و ارائه‌محور باشد؛ باید از سبک چیدمانی استفاده شود که همه دانش‌آموزان بتوانند مدرس را هنگام تدریس ببینند.
کلاس دانش‌آموزمحور: در این کلاس‌ها، بحث بین دانش‌آموزان و کار گروهی بسیار مهم است. چیدمان صندلی در کلاس‌های دانش‌آموزمحور باید به گونه‌ای باشد که دانش‌آموزان را تشویق کند تا با یکدیگر تعامل داشته باشند.
کلاس ترکیبی: بسیاری از مدرسان به این باور پایبند هستند که یک آموزش متعادل، ترکیبی سالم از ارائه‌های معلم‌محور و بحث‌ها و کارهای دانش‌آموزی است. برای چیدن کلاس به این سبک باید از صندلی‌های انعطاف‌پذیر و کاربردی استفاده کنید.
وقتی نوبت به یادگیری می‌رسد؛ بسیاری از معلمان خود را به مواردی مانند روش‌های تدریس، حمایت والدین و آموزش متفاوت محدود می‌کنند. با این حال، زیربنای اثربخشی یادگیری، سبک طراحی چیدمان صندلی‌ها در کلاس درس است. نحوه چیدمان کلاس می‌تواند بر میزان یادگیری دانش‌آموزان تاثیر بگذارد. چیدمان کلاس صرفا به چیدمان مجدد صندلی‌ها مربوط نمی‌شود؛ بلکه منظور از این اصطلاح، هدفمندی مجدد کلاس درس برای دستیابی به نتایج دلخواه است. این نحوه چیدمان بیشتر به فلسفه شخصی مدرس، اهدافی که امیدوار به رسیدن به آنهاست و بهترین شیوه‌های چیدمان بستگی دارد. به طور کلی، ۶ سبک چیدمان میز و صندلی وجود دارد که از آنها بیشتر در کلاس‌ها استفاده می‌شود:
- ردیفی تک نفره
- ردیفی دو نفره یا نیمکتی
- ردیفی سینمایی
- حلقه‌ای معلم‌محور
- حلقه‌ای گفتمانی
- گروهی یا میزگردی
عوامل مؤثر در چیدمان میز و صندلی در کلاس
اندازه و شکل کلاس درس
یکی از عوامل مؤثر و مهم در چیدمان میز و صندلی، اندازه و شکل کلاس درس است. شما باید با توجه به اندازه کلاس درس، نوع چیدمان را تعیین کنید. زیرا اجرا برخی از انواع چیدمان‌ها ممکن است در کلاس شما امکان‌پذیر نباشد. همچنین شما باید مواردی نظیر تیرک، ستون‌ها و سایر وسایلی که قابلیت جابجایی ندارند را نیز در نظر بگیرید و آنها را در اولویت تعیین نوع چیدمان قرار دهید. برای بسیاری از معلمان، تخته سیاه یا تخته سفید مرکز اصلی تمرکز بر روی تدریس و آموزش است. شما باید مطمئن شوید با چیدمانی که شما در نظر گرفته‌اید دانش‌آموزان به راحتی می‌توانند تخته را ببینند.
حواس پرتی
شناسایی و کاهش عوامل حواس‌پرتی احتمالی به ساده‌سازی دروس و افزایش بهره‌وری کلاس کمک می‌کند. امکاناتی مانند پنجره‌های مشرف به زمین بازی، لابی‌ها و راهرو‌های شلوغ اطراف، فواره‌های آب یا حتی یکی از همکلاسی‌ها که قصد دارد از مداد تراش استفاده کند، می‌توانند به راحتی توجه دانش‌آموزان مبتلا به اختلال حواس را پرت کنند. شما باید سعی کنید این عوامل حواس پرتی را از دید دانش‌آموزان خود دور نگه دارید.
سن و اندازه دانش‌آموز
هنگام چیدمان کلاس درس باید به سن و اندازه دانش‌آموزان دقت کنید و متناسب با این‌ها بهترین چیدمان را در نظر بگیرید. مثلاً شما باید دانش‌آموزان با قد بلند را در نظر بگیرید و جایگاه آنها را به نحوی تعیین کنید که مانع دید افراد با قد کوتاهتر نشوند. سن و سطح بلوغ دانش‌آموزان شما نیز می‌تواند مانع انتخاب چیدمان خاصی شود. پس هنگام انتخاب نوع چیدمان حتماً به این موارد دقت کنید و اگر در کلاس شما دانش‌آموزانی با شرایط خاص حضور دارند، حتماً به آنها نیز توجه کنید.
سبک و اهداف تدریس
سبک تدریس و در کل هدف از تدریس هم از عوامل مهم تعیین نوع چیدمان است که برخلاف مواردی که اشاره کردیم، کاملاً مطابق اختیار شماست. ترتیب صندلی و در کلاس درس باید به نحوی باشد که به افزایش میزان بهره وری در سبک آموزشی شما کمک کند.
اولین سؤالی که باید در این زمینه از خود بپرسید این است که در سبک آموزشی شما چه کسی کانون توجه کلاس است؟ مدرس یا دانش‌آموزان؟
کلاس معلم محور: اگر قرار است معلم در کلاس محور سخنرانی و ارائه باشد، از چیدمانی استفاده کنید که همه دانش‌آموزان بتوانند شما و سخنرانیتان را ببینند.
کلاس دانش‌آموز محور: در این نوع از کلاس‌ها، بحث بین دانش‌آموز و کار گروهی بسیار مهم است. شما باید چیدمانی پیدا کنید که دانش‌آموزان را به تعامل و همکاری با یکدیگر تشویق کند.
هر دو: بسیاری از مربیان به این باور پایبند هستند که یک آموزش متعادل، ترکیبی سالم از ارائه‌های معلم محور و بحث‌ها و کار گروهی بین دانش‌آموزان است. در این نوع از آموزش شما باید به دنبال چیدمانی انعطاف‌پذیر و کاربردی باشید.
اهداف یادگیری
دانش: در این سبک از تدریس دانش‌آموزان محتوای درس را یاد می‌گیرند و درک می‌کنند. در این روش شما باید از چیدمانی استفاده کنید که از فعالیت مستقل و فردی دانش‌آموزان پشتیبانی می‌کند و بر تمرکز بر محتوا تأکید دارد.
رشد مهارت: دانش‌آموزان در طول این دوره مجموعه خاصی از مهارت‌ها را توسعه می‌دهند. برای مهارت‌هایی که بر همکاری، ارتباط، کار گروهی، تفکر و غیره تکیه دارند، طرح‌هایی که کار گروهی و بحث را تشویق می‌کنند ترجیح داده می‌شوند.
برای یادگیری مهارت‌هایی که نیاز به استقلال فردی دارند مانند تجزیه و تحلیل، گوش دادن و… بهتر است از چیدمانی استفاده کنید که این استقلال فکری و فردی را به دانش‌آموزان بدهد و بتواند میزان اختلال در تمرکز و حواس پرتی را به حداقل برساند.
اهمیت چیدمان کلاس
نحوه چیدمان صندلی در کلاس درس از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا استفاده از سبک درس در این چیدمان، پتانسیل جلوگیری از رفتارهای مشکل‌سازی که توجه دانش‌آموزان را کاهش و زمان آموزش را هدر می‌دهند را دارد. چیدمان صندلی در کلاس یکی از راه‌هایی است که معلمان و مربیان می‌توانند تجربه دانش‌آموزان را در کلاس درس بدون صرف هزینه بهبود بخشند.
درگذشته نحوه چیدمان صندلی در کلاس آخرین چیزی بود که معلمان به آن فکر می‌کردند. اما در حال حاضر، با توجه به اهمیت نوآوری در فضاهای آموزشی، این نکته به روش جدیدی برای بهبود تدریس و کنترل محیط یادگیری تبدیل شده است. حال مدرسان و مربیان برتر می‌دانند که نحوه چیدمان صندلی‌ها در کلاس تا چه حد می‌تواند روی یادگیری و مشارکت دانش‌آموزان تاثیر داشته باشد.
رایج ترین چیدمان میز و صندلی در کلاس درس
چیدمان سطری یا ستونی
چیدمان سطری یا ستونی یکی از رایج‌ترین چیدمان‌ها در کلاس درس است. این نوع چیدمان حول آموزش و ارائه‌های معلم محور می‌چرخد و دانش‌آموزان بیشتر بر روی درس و تکالیف مستقل متمرکز هستند. در چیدمان ستونی احتمال تقلب بین دانش‌آموزان کمتر است. این چیدمان برای کلاس درس با هر سایزی مناسب است ولی باید در نظر داشته باشید که در کلاس‌های بزرگتر ممکن است که دانش‌آموزانی که در ردیف‌های عقب‌تر می‌نشینند نتوانند به درستی تمرکز کنند و به تدریس مدرس گوش دهند.
چیدمان نعل اسبی یا U شکل
حالت ظاهری نعل اسب را تجسم کنید که شب حرف انگلیسی U است. شما می‌توانید از حالت ظاهری این وسیله برای چیدمان کلاس درسی‌تان استفاده کنید. در این روش همه دانشجو‌ها با یکدیگر ارتباط چشمی خواهند داشت و می‌توانند با یکدیگر یا معلم نیز تعامل داشته باشند. در اغلب‌اوقات در محیط‌های کوچک از این سبک پیروی می‌کنند؛ معلم نیز در وسط میزها می‌نشیند تا بتواند به تمام کلاس تسلط داشته باشد. سبک نعل اسبی برای چینش میز اداری و صندلی‌های اداری نیز مناسب است. در واقع از این سبک می‌توان برای برگزاری کنفرانس و ارائه‌های مختلف استفاده کرد.
چیدمان خوشه‌ای
چیدمان خوشه‌ای به ارتقای تعامل میان دانش‌آموزان کمک می‌کند. در این نوع از آموزش دانش‌آموزان به توسعه مهارت‌هایی نظیر ارتباط، حل مسأله، همکاری و… می‌پردازند. چیدمانی به فرم خوشه محیطی امن و راحت را برای دانش‌آموزان برای به اشتراک گذاشتن‌ایده‌ها ارائه می‌دهد. نقطه ضعف این چیدمان، احتمال ایجاد سر و صدا و حواس پرتی دانش‌آموزان است. این نوع چیدمان در دو ردیف اجرا می‌شود و برای کلاس‌های کوچک بسیار مناسب است. در چیدمان باندی معلم مرکز توجه است و آموزش از روبرو انجام می‌شود. این طرح برای بحث کلاسی، گفتگو و کلاس های مبتنی بر سخنرانی و ارائه عالی است.
چیدمان ترکیبی
چیدمان ترکیبی برای کلاس‌هایی با دانش‌آموزان با سطوح مختلف یادگیری، روش‌های یادگیری متفاوت و مسائل رفتاری عالی است. در این نوع از چیدمان شما می‌توانید هر چیدمانی که با نیاز‌های شما و توانایی‌های دانش‌آموزانتان مطابقت دارد را به بهترین نحو اجرا کنید. به عنوان مثال شما می‌توانید بخشی از کلاس درس را برای دانش‌آموزان که مایل به یادگیری دروس به صورت فردی و مستقل هستند بچینید و بخش دیگر را به دانش‌آموزانی اختصاص دهید که به کارهای گروهی و اشتراکی علاقه بیشتری دارند.
چیدمان ستونی
اگر نیاز به گرفتن امتحان‌های مداوم از دانشجویان بود، چینش ستونی پیشنهاد می‌شود؛ چون احتمال تقلب را به‌حداقل می‌رساند. این سبک از چینش وسایل بیشتر برای کلاس‌هایی پیشنهاد می‌شود که معلم‌محور هستند و دانشجویان نباید تعامل زیادی در آن داشته باشند. در واقع در چیدمان ستونی معلم راحتتر می‌تواند با دانشجویان ارتباط بگیرد و محتوای آموزشی را به آنها ارائه دهد.
چیدمان باندی
چینش باندی در واقع همان سبک ۲ ردیفه است که در اغلب کلاس‌های درسی در کشور ایران مشاهده می‌شود. در این سبک از چینش معلم در مرکز توجه قرار دارد. اگر نیاز به ارائه محتوای آموزشی فقط از طرف معلم بود، این سبک را پیشنهاد می‌دهیم.
چیدمان دایره ای
سبک دیگری از نوع چینش میزها و صندلی‌ها وجود دارد که به آن دایره‌ای می‌گویند. در این سبک میزها کاملاً در کنار یکدیگر و به‌صورت گرد چیده شده‌اند و معلم در مرکز قرار دارد؛ به‌همین‌دلیل می‌تواند به تمامی امور دانش‌آموزان رسیدگی کند و تمرکز کاملی روی کلاس درس داشته باشد. در این سبک دانشجویان بهتر می‌توانند با استاد یا دیگر همکلاسی‌هایشان تعامل داشته باشند و در صورت نیاز دانسته‌ها و تجاربشان را نیز با آنها به اشتراک بگذارند.
چیدمان کنفرانسی
استفاده از سبک مناسب برای چیدمان صندلی و در اتاق کنفرانس موجب دسترسی بهتر و راحتی بیشتر شرکت‌کنندگان در جلسه شده و پایه و اساس تاثیرگذاری جلسات آموزشی و عملکردهای سازنده را فراهم می‌کند. در این شکل از چیدمان معمولا یک میز مستطیلی و طولانی در وسط اتاق گذاشته شده و دور تا دور آن را به گونه‌ای صندلی می‌چینند که همه مدعوین روبروی یکدیگر بنشینند. محل نشستن برگزارکننده جلسه و نفر اول سخنران باید در راس میز باشد و مشاوران آن در نزدیک‌ترین حالت در طرفین قرار بگیرند.
نکته پایانی
در این مقاله قصد داریم تا شما را با برخی صندلی آموزشی رایج آشنا کنیم. حتما شما هم با تعدادی از آنها آشنا هستید و در طول زندگی خود با آنها خاطره نیز دارید. صندلی‌های دانشجویی، دانش‌آموزی، آزمایشگاهی، محصلی و حتی نیمکت مدرسه همگی جزئی از خانواده صندلی های آموزشی محسوب می‌شوند.