کاروانسرای قصر بهرام
در پهنه وسیع و گاه بی رحم کویر مرکزی ایران جایی که سکوت و عظمت طبیعت حرف اول را می زند بنایی کهن ایستاده که یادآور روزگاران پر تردد کاروان ها و مسافران خسته است: کاروانسرای قصر بهرام. این سازه سنگی نه تنها یک ایستگاه بین راهی ساده بلکه گواهی بر تاریخ غنی ایران و هوش معماری پیشینیان ماست که در سخت ترین شرایط اقلیمی پناهگاهی امن و مستحکم بنا می کردند. قصر بهرام با موقعیت منحصر به فرد خود در دل پارک ملی کویر داستانی ناگفته از ارتباط انسان با طبیعت و تاریخ را روایت می کند. اگر به دنبال درک عمیق تر از یکی از شگفت انگیزترین سازه های تاریخی ایران در محیطی بکر و فراموش نشدنی هستید این مقاله راهنمای جامع شما خواهد بود تا با ابعاد مختلف این اثر ملی و جهانی آشنا شوید.
تاریخچه کاروانسرای قصربهرام
تاریخچه کاروانسرای قصر بهرام در هاله ای از ابهام و بحث های علمی قرار دارد. آنچه مسلم است این بنا دارای لایه های تاریخی متعددی است که به دوره های مختلف بازمی گردد. برخی شواهد و روایت های محلی ساخت اولیه آن را به دوره ساسانیان و بهرام پنجم ملقب به بهرام گور نسبت می دهند. این نظریه بیشتر بر اساس نام بنا و داستان های شکار بهرام در این حوالی شکل گرفته است. فاصله نسبتاً زیاد بنا از نزدیک ترین منبع آب شیرین (چشمه شاهی در فاصله حدود ۷ کیلومتری) که آب آن از طریق کانال های سنگی به بنا منتقل می شده نیز این احتمال را تقویت می کند که کاربری اولیه آن چیزی غیر از کاروانسرای عمومی بوده و شاید قصری ییلاقی یا شکارگاهی برای پادشاهان ساسانی بوده است. استفاده از سنگ به جای آجر در ساختار اصلی نیز نشانه ای از قدمت بیشتر آن نسبت به کاروانسراهای آجری متداول دوره صفوی محسوب می شود.
با این حال بخش عمده ای از ساخت و ساز و مرمت اساسی بنا که آن را به شکل کنونی درآورده و کاربری کاروانسرایی به آن بخشیده به دوره صفویه و مشخصاً زمان شاه عباس بزرگ بازمی گردد. منابع تاریخی مانند کتاب «عالم آرای عباسی» به دستور شاه عباس برای احداث یا بازسازی رباط سیاه کوه (نام دیگر قصر بهرام) و راه های اطراف آن اشاره دارند. قدیمی ترین یادگاری های ثبت شده بر روی گچ دیوارها نیز به اوایل قرن یازدهم هجری قمری (دوره صفوی) بازمی گردد. در این دوره مسیر سیاه کوه به یک راه ارتباطی مهم بین اصفهان ری و خراسان تبدیل شد و قصر بهرام نقش یک پایگاه حیاتی برای استراحت کاروان ها و تبادل کالا را ایفا می کرد. این بنا که با نام های کاروانسرای شاه عباسی و رباط سیاه کوه نیز شناخته می شود تا اواخر دوره قاجار فعال بوده و سپس به تدریج متروک شده است. پژوهشگران و ایران شناسان مختلفی از قرن نوزدهم میلادی به بعد از این بنا دیدن کرده و به اهمیت آن اشاره کرده اند اما بحث در مورد قدمت دقیق و کاربری اولیه آن همچنان ادامه دارد.
معماری کاروانسرای قصربهرام
معماری کاروانسرای قصر بهرام با توجه به محیط کویری و مصالح در دسترس بسیار هوشمندانه و مستحکم طراحی شده است. این بنا به صورت مربع مستطیل و با ابعاد تقریبی ۷۴ در ۶۵ متر ساخته شده و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی محسوب می شود. مصالح اصلی به کار رفته در ساخت آن سنگ های آهکی سفید رنگی است که از معادن اطراف تهیه شده و به خوبی تراش خورده اند. استفاده از سنگ های روشن در دل کوهستان های تیره رنگ سیاه کوه جلوه ای خاص و دیدنی به بنا می بخشد و آن را در چشم انداز کویری متمایز می کند.
بنا دارای دو ورودی اصلی در اضلاع شمالی و جنوبی است که هر دو به حیاط مرکزی وسیع کاروانسرا باز می شوند. در دو طرف دروازه ورودی سکوها و اتاق هایی برای نگهبانان یا مسئولان کاروانسرا تعبیه شده است. حیاط مرکزی بنا یک فضای باز بزرگ است که در اطراف آن حجره ها یا اتاق های کوچکی برای اقامت مسافران قرار گرفته اند. این حجره ها معمولاً ساده بوده و فضایی برای استراحت و قرار دادن وسایل مسافران فراهم می کردند.
در ضلع غربی حیاط یک تالار بزرگ با شاه نشین و طاقچه های متعدد قرار دارد که احتمالاً برای اقامت بزرگان یا محل تجمع کاروان ها استفاده می شده است. در جلوی این تالار یک ایوان باشکوه قرار گرفته و در زیر تالار نیز یک زیرزمین بزرگ برای نگهداری آذوقه یا سایر ملزومات تعبیه شده است. پشت ساختمان های اقامتی در اطراف حیاط فضاهای وسیعی به عنوان طویله برای نگهداری چهارپایان کاروان ها در نظر گرفته شده است. این طویله ها دارای آخورهای متعدد بوده و در کنار هر آخور سکویی برای استراحت چهارپادار و اجاقی برای پخت و پز وجود داشته است.
برای افزایش امنیت و دفاع از کاروانسرا در برابر راهزنان شش برج دفاعی در چهار گوشه و میان اضلاع شرقی و غربی بنا ساخته شده است. این برج ها دارای تیرکش هایی هستند که امکان دیدبانی و تیراندازی را فراهم می کردند. نکته جالب توجه در معماری این بنا وجود علائم حک شده به حروف لاتین بر روی سنگ های نما و کانال سنگی است که برخی معتقدند این علائم نشان دهنده امضای سنگ تراشان یا پیمانکاران خارجی است که در ساخت یا مرمت بنا مشارکت داشته اند. این جزئیات معماری نشان دهنده اهمیت و کاربری استراتژیک این کاروانسرا در مسیرهای ارتباطی دوره صفوی است.
کاروانسرای قصر بهرام گرمسار
کاروانسرای قصر بهرام در تقسیمات جغرافیایی کنونی در محدوده شهرستان گرمسار در استان سمنان قرار دارد. موقعیت دقیق این کاروانسرا در بخش جنوبی شهر گرمسار و در قلب منطقه حفاظت شده و ارزشمند پارک ملی کویر است. این پارک ملی یکی از بزرگترین و مهم ترین مناطق حفاظت شده ایران به شمار می رود و زیستگاه انواع گیاهان و جانوران کویری است. قرارگیری قصر بهرام در این منطقه علاوه بر ارزش تاریخی و معماری به آن اهمیت زیست محیطی و گردشگری طبیعی نیز بخشیده است.
این کاروانسرا در جنوب شرقی شهر جوادآباد و در شمال دریاچه نمک مسیله (دریاچه نمک قم) واقع شده است. کوه های سیاه کوه در نزدیکی بنا قرار دارند و نام دیگر کاروانسرا رباط سیاه کوه نیز از همین کوه ها گرفته شده است. مسیر اصلی دسترسی به قصر بهرام از سمت گرمسار و از طریق جاده ای خاکی و سنگفرش قدیمی می گذرد که خود بخشی از مسیرهای تاریخی منطقه است.
امروزه کاروانسرای قصر بهرام به عنوان یک مهمان سرای تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست استان سمنان مورد استفاده قرار می گیرد و تبدیل به پایگاهی برای محیط بانان پژوهشگران و گردشگرانی شده است که با اخذ مجوز وارد پارک ملی کویر می شوند. این تغییر کاربری اگرچه ماهیت اصلی بنا را دستخوش تغییر کرده اما به حفظ و نگهداری آن کمک شایانی نموده است. بازدید از این کاروانسرا بدون هماهنگی و اخذ مجوز از اداره کل محیط زیست استان سمنان امکان پذیر نیست که این موضوع به دلیل قرارگیری آن در منطقه حفاظت شده پارک ملی کویر است.
موقعیت قصر بهرام در این منطقه بکر کویری آن را به مقصدی ایده آل برای علاقه مندان به طبیعت نجوم (به دلیل آسمان تاریک و بدون آلودگی نوری) و تاریخ تبدیل کرده است. نزدیکی آن به سایر آثار تاریخی منطقه مانند کاروانسرای عین الرشید و بقایای یک حرم سرا امکان بازدید از چندین جاذبه تاریخی را در یک سفر فراهم می آورد و به درک بهتر شبکه ارتباطی و تاریخی این منطقه کمک می کند.
ثبت در فهرست میراث جهانی
یکی از مهم ترین رویدادها در تاریخ معاصر کاروانسرای قصر بهرام ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو است. در چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که در سپتامبر ۲۰۲۳ (شهریور ۱۴۰۲) در ریاض پایتخت عربستان سعودی برگزار شد کاروانسرای قصر بهرام به همراه ۵۳ کاروانسرای تاریخی دیگر در سراسر ایران تحت عنوان پرونده سریالی «کاروانسراهای ایران» به ثبت رسید. این مجموعه شامل ۵۴ کاروانسرا از ۲۴ استان مختلف کشور است که نمونه ای شاخص از شبکه گسترده و منسجم کاروانسراها در ایران را به نمایش می گذارند.
ثبت این مجموعه در فهرست میراث جهانی بیست و هفتمین اثر ثبت شده ایران در این فهرست به شمار می رود و گامی بسیار مهم در جهت حفاظت معرفی و شناساندن ارزش های تاریخی معماری و فرهنگی این سازه ها در سطح بین المللی است. کاروانسراهای ایران به عنوان شاهدانی بر توسعه و گسترش تجارت ارتباطات و تبادلات فرهنگی در طول قرون متمادی در مسیرهای جاده ابریشم و سایر شبکه های ارتباطی در ایران شناخته می شوند.
کاروانسرای قصر بهرام به دلیل موقعیت استراتژیک خود در حاشیه کویر معماری منحصر به فرد سنگی و نقش مهمی که در دوره صفوی در اتصال مسیرهای ارتباطی ایفا می کرده یکی از اجزای ارزشمند این پرونده سریالی محسوب می شود. ثبت جهانی این بنا نه تنها بر اهمیت تاریخی و معماری آن صحه می گذارد بلکه مسئولیت حفاظت و نگهداری از آن را نیز دوچندان می کند. این اقدام همچنین می تواند به افزایش توجه گردشگران داخلی و خارجی به این اثر تاریخی و منطقه کویری اطراف آن منجر شود مشروط بر اینکه زیرساخت های لازم برای بازدید مسئولانه و پایدار فراهم گردد.
این ثبت جهانی فرصتی بی نظیر برای معرفی قصر بهرام به عنوان بخشی از میراث مشترک بشری و گواهی بر نبوغ ایرانیان در طراحی و ساخت سازه هایی متناسب با نیازهای مسافران و شرایط اقلیمی سخت کویر است. قرارگیری قصر بهرام در این فهرست جایگاه آن را در میان مهم ترین آثار تاریخی جهان تثبیت می کند و اهمیت آن را فراتر از مرزهای ایران گسترش می دهد.
چرا بازدید از کاروانسرای قصربهرام پیشنهاد می شود
بازدید از کاروانسرای قصر بهرام تجربه ای چندوجهی و عمیق است که به دلایل متعددی به علاقه مندان به تاریخ معماری طبیعت و نجوم پیشنهاد می شود. اولین و مهم ترین دلیل ارزش تاریخی و معماری بی نظیر این بناست. قصر بهرام با لایه های تاریخی احتمالی از دوره ساسانی و بازسازی و اوج شکوفایی در دوره صفوی گواهی زنده بر بخش مهمی از تاریخ ایران به ویژه در زمینه راه های ارتباطی و تجارت است. قدم زدن در حیاط حجره ها و طویله های این کاروانسرا به بازدیدکننده اجازه می دهد تا خود را در جای مسافران و بازرگانانی تصور کند که قرن ها پیش در این مکان اتراق می کردند و از سختی سفر در کویر به این پناهگاه سنگی روی می آوردند. معماری سنگی و مستحکم بنا نیز نمونه ای عالی از انطباق معماری با شرایط سخت محیطی و استفاده از مصالح بومی است که در کمتر کاروانسرایی در ایران دیده می شود.
دلیل دیگر موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد آن در دل پارک ملی کویر است. این پارک یکی از بکرترین و دست نخورده ترین مناطق کویری ایران است و بازدید از قصر بهرام فرصتی برای تجربه سکوت آرامش و عظمت بیابان را فراهم می کند. چشم انداز اطراف کاروانسرا شامل کوه های سیاه کوه و دشت های وسیع کویری بسیار دیدنی و الهام بخش است. این محیط طبیعی بکر آن را به مقصدی جذاب برای طبیعت گردان عکاسان و علاقه مندان به حیات وحش کویری (البته با رعایت قوانین منطقه حفاظت شده) تبدیل کرده است.
همچنین همانطور که در بخش های بعدی به تفصیل شرح داده خواهد شد آسمان شب منطقه پارک ملی کویر و به تبع آن کاروانسرای قصر بهرام به دلیل دوری از مراکز جمعیتی و آلودگی نوری فوق العاده تاریک و پرستاره است. این ویژگی قصر بهرام را به یکی از بهترین مکان ها برای رصد ستارگان و فعالیت های نجومی در ایران تبدیل کرده است. تجربه خوابیدن در فضای کاروانسرا و تماشای آسمان پرستاره کویر خاطره ای فراموش نشدنی را رقم می زند.
علاوه بر این ثبت جهانی قصر بهرام در فهرست یونسکو بر اهمیت و ارزش بین المللی آن صحه می گذارد و بازدید از یک اثر ثبت جهانی شده به خودی خود جذابیت دارد. این بازدید نه تنها فرصتی برای آشنایی با یک اثر تاریخی مهم است بلکه درک عمیق تری از شبکه کاروانسراها و نقش آن ها در شکل گیری تمدن و فرهنگ در ایران را فراهم می آورد. با توجه به نیاز به اخذ مجوز برای بازدید این تجربه کمی متفاوت از بازدیدهای معمول است و حس ماجراجویی و قرار گرفتن در یک منطقه خاص را تقویت می کند.
نحوه دسترسی
دسترسی به کاروانسرای قصر بهرام نیازمند برنامه ریزی دقیق و هماهنگی قبلی با سازمان حفاظت محیط زیست استان سمنان برای اخذ مجوز ورود به پارک ملی کویر است چرا که این کاروانسرا در داخل این منطقه حفاظت شده قرار دارد. بدون داشتن مجوز امکان ورود به منطقه و بازدید از کاروانسرا وجود ندارد.
چند مسیر اصلی برای رسیدن به کاروانسرای قصر بهرام وجود دارد که بسته به مبدأ حرکت و شرایط جاده ها انتخاب می شوند:
۱. مسیر گرمسار: این مسیر یکی از متداول ترین راه های دسترسی است. از شهر گرمسار باید به سمت جنوب حرکت کرد و وارد جاده ای شد که به سمت پارک ملی کویر می رود. بخشی از این مسیر شامل جاده خاکی سنگفرش قدیمی است که خود دارای ارزش تاریخی است و به قصر بهرام منتهی می شود. این مسیر برای وسایل نقلیه آفرود یا خودروهای شاسی بلند مناسب تر است.
۲. مسیر ورامین: از تهران یا ورامین می توان از طریق جاده ورامین-پیشوا (امامزاده جعفر) حرکت کرد و سپس از طریق جاده شوسه کنار راه آهن به سمت مبارکیه رفت. از منطقه مبارکیه جاده به حاشیه پارک ملی کویر و سپس به سمت قصر بهرام ادامه می یابد. این مسیر نیز عمدتاً خاکی است و نیاز به خودروی مناسب دارد.
۳. مسیر کاشان و مرنجاب: برای کسانی که از سمت کاشان یا شهرهای مرکزی ایران می آیند می توان از طریق آران و بیدگل به سمت منطقه مرنجاب حرکت کرد. از مرنجاب مسیری کویری و طولانی تر به سمت قصر بهرام و کوه های سیاه کوه وجود دارد. این مسیر کاملاً کویری و نیازمند تجربه رانندگی در کویر خودروی آفرود مجهز و همراهی راهنمای محلی باتجربه است و به دلیل مسافت طولانی و شرایط سخت کویر کمتر به عنوان مسیر اصلی دسترسی برای بازدیدهای معمول توصیه می شود.
۴. مسیر پیشوا قلعه بلند مبارکیه: این مسیر نیز یکی دیگر از گزینه های دسترسی از سمت غرب به شمار می رود و به مسیر ورامین در منطقه مبارکیه متصل می شود.
توجه داشته باشید که وضعیت جاده های خاکی در مناطق کویری ممکن است بر اثر عوامل طبیعی مانند بارندگی یا سیلاب تغییر کند. بنابراین پیش از سفر حتماً آخرین اطلاعات در مورد وضعیت راه ها را کسب کرده و با توجه به شرایط بهترین و امن ترین مسیر را انتخاب نمایید. همچنین با توجه به قرارگیری در منطقه حفاظت شده رعایت کامل مقررات پارک ملی کویر الزامی است.
زمان و هزینه پیشنهادی برای بازدید از کاروانسرای قصربهرام
انتخاب زمان مناسب برای بازدید از کاروانسرای قصر بهرام تأثیر زیادی بر کیفیت تجربه شما خواهد داشت. با توجه به موقعیت کویری بنا آب و هوای منطقه در فصول مختلف سال تفاوت های چشمگیری دارد. فصل بهار و پاییز به طور کلی بهترین زمان برای سفر به کویر مرکزی ایران و بازدید از قصر بهرام محسوب می شوند. در این فصول دما معتدل تر است و از گرمای شدید تابستان و سرمای استخوان سوز زمستان خبری نیست. آسمان در این فصول اغلب صاف و برای رصد ستارگان در شب ایده آل است. بهار با دمای دلپذیرتر و احتمال رویش گیاهان کویری (بسته به میزان بارندگی) و پاییز با هوایی خنک و پایدار هر دو زمان های جذابی برای سفر هستند.
بازدید در تابستان به دلیل گرمای بسیار شدید کویر می تواند طاقت فرسا باشد و در زمستان نیز دما به شدت کاهش یافته و ممکن است شرایط جوی نامساعد شود. بنابراین اگر قصد سفر دارید برنامه ریزی برای نیمه اول بهار یا نیمه دوم پاییز بهترین گزینه است.
در خصوص هزینه بازدید باید توجه داشت که کاروانسرای قصر بهرام در داخل پارک ملی کویر قرار دارد و بازدید از آن مستلزم اخذ مجوز از اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان است. هزینه اصلی بازدید مربوط به فرآیند اخذ این مجوز و هزینه های مرتبط با ورود به منطقه حفاظت شده است که توسط سازمان محیط زیست تعیین می شود. این هزینه معمولاً برای هر نفر و/یا خودرو محاسبه می شود و ممکن است بسته به ملیت بازدیدکننده (داخلی یا خارجی) متفاوت باشد. علاوه بر این اگر قصد اقامت شبانه در کاروانسرا را دارید (که به عنوان مهمان سرای محیط بانی استفاده می شود) باید هزینه اقامت را نیز جداگانه پرداخت کنید. نرخ اقامت نیز توسط سازمان محیط زیست تعیین می گردد و نیاز به رزرو قبلی دارد.
به غیر از هزینه های مربوط به مجوز و اقامت هزینه های دیگری مانند هزینه حمل و نقل (بنزین استهلاک خودرو یا اجاره خودروی آفرود) هزینه راهنما (که برای ورود به منطقه کویری و به خصوص برای اولین بار اکیداً توصیه می شود) و هزینه های مربوط به تدارکات و مواد غذایی نیز وجود دارد. بنابراین هزینه کلی بازدید بسته به تعداد نفرات نوع خودرو مدت زمان اقامت و استفاده از خدمات راهنما متغیر خواهد بود. برای اطلاع دقیق از هزینه های جاری مجوز و اقامت بهتر است مستقیماً با اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان یا دفاتر مجاز هماهنگ کننده تورهای کویر تماس حاصل فرمایید.
آشتی زمین و آسمان در شب های کاروانسرای قصر بهرام گرمسار
یکی از شگفت انگیزترین تجربیاتی که بازدید از کاروانسرای قصر بهرام ارائه می دهد تماشای آسمان شب در این منطقه است. پارک ملی کویر به دلیل دوری از شهرها و مراکز جمعیتی بزرگ یکی از معدود نقاطی در ایران و جهان است که از پدیده آلودگی نوری به شدت در امان مانده است. این ویژگی باعث می شود که در شب های صاف و بدون ابر آسمان بالای کاروانسرای قصر بهرام به صحنه ای خیره کننده از ستارگان سیارات کهکشان راه شیری و سایر اجرام آسمانی تبدیل شود.
تجربه ایستادن در حیاط کاروانسرای سنگی و تماشای پهنه بی کران آسمان پرستاره حس عمیقی از ارتباط با کیهان و درک کوچکی انسان در برابر عظمت هستی را القا می کند. در سکوت مطلق کویر شب صدای باد و شاید حیوانات کویری تنها صداهایی هستند که شنیده می شوند و این آرامش تماشای ستارگان را لذت بخش تر می کند. کهکشان راه شیری با وضوح بی نظیری قابل مشاهده است و هزاران ستاره ای که در شهرهای بزرگ هرگز دیده نمی شوند در این آسمان خودنمایی می کنند.
این ویژگی منحصربه فرد کاروانسرای قصر بهرام را به مقصدی محبوب برای علاقه مندان به نجوم آماتوری منجمان حرفه ای و عکاسان آسمان شب تبدیل کرده است. برگزاری تورهای نجومی در این مکان به شرکت کنندگان امکان می دهد تا با استفاده از تلسکوپ ها و راهنمایی کارشناسان جزئیات بیشتری از اجرام آسمانی را مشاهده کرده و با صورت های فلکی و پدیده های نجومی آشنا شوند.
تصور مسافرانی که قرن ها پیش در این کاروانسرا اقامت می کردند و شب ها در فضای باز یا از پشت بام کاروانسرا به همین آسمان پرستاره می نگریستند ارتباطی معنوی بین گذشته و حال ایجاد می کند. این آشتی زمین و آسمان در شب های قصر بهرام تنها یک منظره زیبا نیست بلکه فرصتی برای تأمل در تاریخ طبیعت و جایگاه انسان در کیهان است و تجربه ای است که کمتر کسی شانس آن را پیدا می کند.
چگونه به کاروانسرای قصربهرام برویم؟
دسترسی به کاروانسرای قصر بهرام نیازمند اخذ مجوز از اداره محیط زیست استان سمنان است. مسیرهای اصلی دسترسی از شهرهای گرمسار ورامین یا کاشان (از طریق مرنجاب) می گذرد که بخشی از آن ها خاکی هستند و نیاز به خودروی مناسب دارند.
کاروانسرای قصر بهرام کجاست؟
کاروانسرای قصر بهرام در استان سمنان جنوب شهر گرمسار در قلب پارک ملی کویر و در نزدیکی کوه های سیاه کوه و دریاچه نمک مسیله واقع شده است.
کاروانسرای قصر بهرام ثبت جهانی شده است؟
بله کاروانسرای قصر بهرام در سپتامبر ۲۰۲۳ (شهریور ۱۴۰۲) به همراه ۵۳ کاروانسرای دیگر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
زمان مناسب بازدید از کاروانسرای قصر بهرام چه موقع است؟
بهترین زمان بازدید از کاروانسرای قصر بهرام فصول بهار و پاییز است تا از گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان کویر در امان باشید و از آسمان صاف شب برای رصد ستارگان لذت ببرید.
هزینه بازدید از کاروانسرای قصر بهرام چقدر است؟
هزینه بازدید شامل هزینه مجوز ورود به پارک ملی کویر است که توسط سازمان محیط زیست تعیین می شود. در صورت اقامت شبانه در مهمان سرای کاروانسرا نیز باید هزینه جداگانه ای پرداخت گردد.
تجربه بازدید شبانه از کاروانسرای قصر بهرام چگونه است؟
بازدید شبانه از کاروانسرای قصر بهرام فرصتی بی نظیر برای تجربه سکوت کویر و تماشای آسمان پرستاره و بدون آلودگی نوری است که آن را به مقصدی عالی برای نجوم و عکاسی شب تبدیل کرده است.