فیلم Divergent، سنت شکن (مجموعه 4 قسمتی)

مجموعه فیلم های سنت شکن یا Divergent که از رمان های پرفروش ورونیکا راث اقتباس شده، یکی از برجسته ترین آثار ژانر علمی-تخیلی و پادآرمان شهری در دهه اخیر به شمار می رود. این مجموعه در ابتدا قرار بود در چهار قسمت سینمایی منتشر شود، اما تنها سه فیلم از آن به اکران رسیدند و سرنوشت قسمت چهارم به دلیل چالش های تولید دستخوش تغییر شد و در نهایت هرگز روی پرده سینما نرفت. این مقاله به بررسی جامع این سه گانه سینمایی و دلایل عدم ساخت قسمت چهارم می پردازد.

ورود به دنیای Divergent: شیکاگوِ فراکسیون ها

جهانی که سنت شکن روایت می کند، در آینده ای دور و در ویرانه های شهر شیکاگو شکل گرفته است. جامعه برای حفظ صلح و نظم، به پنج فراکسیون مجزا تقسیم شده است که هر یک بر پایه یک فضیلت انسانی بنا شده اند: گروه از خودگذشتگی (Abnegation) برای بی غرضی، گروه رفاقت (Amity) برای صلح، گروه صداقت (Candor) برای راستگویی، گروه شجاعت (Dauntless) برای جسارت، و گروه دانش (Erudite) برای هوش. در سن شانزده سالگی، هر فرد باید آزمونی را پشت سر بگذارد که گرایش ذاتی او را نشان می دهد و سپس در مراسم انتخاب، فراکسیون خود را برای باقی عمر برگزیند.

در این میان، مفهوم سنت شکن (Divergent) پدید می آید. سنت شکن ها کسانی هستند که خصوصیات اخلاقی و توانایی هایشان با تنها یک فراکسیون مطابقت ندارد و می توانند در چندین دسته جای بگیرند. این ویژگی باعث می شود آن ها در برابر کنترل اجتماعی مقاوم بوده و به همین دلیل تهدیدی جدی برای سیستم حاکم تلقی شوند. تریس پرایر (بیاتریس پرایر)، شخصیت اصلی داستان، از گروه از خودگذشتگی وارد این دنیای پیچیده می شود. او که خود یک سنت شکن است، باید این حقیقت را پنهان نگه دارد تا از خطراتی که او را تهدید می کند، جان سالم به در ببرد.

فور (توبیاس ایتون)، معلم و یکی از رهبران گروه شجاعت، در طول داستان به مربی و یار تریس تبدیل می شود. او نیز مانند تریس رازهای خود را دارد و به تدریج پیوندی عمیق میان این دو شکل می گیرد که نه تنها سرنوشت آن ها، بلکه آینده کل جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد.

بررسی عمیق هر قسمت از مجموعه فیلم های سنت شکن

مجموعه فیلم های سنت شکن در سه قسمت اصلی به نام های سنت شکن، شورشی و وفادار (یا هم پیمان) به سینماها راه یافتند. هر یک از این فیلم ها لایه های جدیدی از داستان را آشکار کرده و شخصیت ها را در برابر چالش های بزرگ تری قرار دادند.

سنت شکن (Divergent) – 2014

اولین قسمت از این مجموعه با عنوان ساده «سنت شکن» در سال ۲۰۱۴ به کارگردانی نیل برگر اکران شد. این فیلم مخاطبان را برای اولین بار با دنیای تقسیم بندی شده شیکاگو و مفهوم فراکسیون ها آشنا کرد. تریس پرایر (شایلین وودلی)، قهرمان داستان، در خانواده ای از گروه از خودگذشتگی متولد می شود. در روز انتخاب فراکسیون، او برخلاف انتظار همگان و خانواده اش، به گروه شجاعت می پیوندد. در طول آموزش های سخت و طاقت فرسای گروه شجاعت، او نه تنها مهارت های رزمی و بقا را می آموزد، بلکه متوجه می شود که یک سنت شکن است و باید این هویت خطرناک را پنهان کند. در همین دوران، تریس با مربی کاریزماتیک خود، فور (تئو جیمز)، رابطه ای عمیق برقرار می کند. فیلم در نهایت با کشف توطئه گروه دانش برای نابودی گروه از خودگذشتگی و سرکوب سنت شکن ها به اوج خود می رسد و تریس و فور برای نجات جامعه تلاش می کنند.

اطلاعات تولید: نیل برگر کارگردانی این اثر علمی-تخیلی و اکشن-ماجراجویی را بر عهده داشت. فیلم با بودجه ای حدود ۸۵ میلیون دلار ساخته شد و در گیشه جهانی به فروشی بالغ بر ۲۸۸ میلیون دلار دست یافت که نشان دهنده موفقیت تجاری آن بود. این فیلم در سایت IMDb امتیاز ۶.۷ از ۱۰ و در Rotten Tomatoes امتیاز ۴۲٪ را کسب کرد.

نکات برجسته: این فیلم به خاطر قدرت شخصیت پردازی اولیه تریس و فور و همچنین موفقیت در خلق دنیایی جدید و گیرا تحسین شد. شیمی میان شایلین وودلی و تئو جیمز یکی از نقاط قوت اصلی فیلم بود که به جذابیت روابط شخصیت ها کمک شایانی کرد.

سنت شکن: شورشی (The Divergent Series: Insurgent) – 2015

قسمت دوم، «سنت شکن: شورشی»، در سال ۲۰۱۵ و با کارگردانی رابرت شونتکه به روی پرده رفت. داستان این فیلم بلافاصله پس از اتفاقات قسمت اول آغاز می شود. تریس و فور به همراه چند نفر دیگر از گروه شجاعت که جان سالم به در برده اند، تحت تعقیب نیروهای ژنین متیوز (کیت وینسلت)، رهبر قدرتمند گروه دانش، هستند. ژنین به دنبال جعبه ای باستانی است که حاوی پیامی حیاتی از بنیان گذاران شهر شیکاگو است و تنها یک سنت شکن با قدرت کامل می تواند آن را باز کند. تریس متوجه می شود که کلید باز کردن این جعبه، اوست و به همین دلیل باید با ترس های درونی خود مقابله کرده و اسرار گذشته را کشف کند. او و فور با گروه های شورشی مختلفی ارتباط برقرار می کنند و در نهایت به سمت کشف حقیقت پشت دیوارها و رازهای پنهان جامعه خود حرکت می کنند.

اطلاعات تولید: رابرت شونتکه کارگردان این قسمت بود. فیلم با بودجه ای حدود ۱۱۰ میلیون دلار ساخته شد و ۲۹۵ میلیون دلار در گیشه جهانی فروخت. امتیاز IMDb آن ۶.۲ از ۱۰ و در Rotten Tomatoes امتیاز ۲۸٪ بود.

بازخورد: «شورشی» اگرچه از نظر فروش موفق بود، اما تغییراتی در داستان نسبت به کتاب اصلی، و تمرکز بیشتر بر اکشن و جلوه های ویژه، باعث شد تا برخی منتقدان و طرفداران کتاب نسبت به آن با دیدگاه های متفاوتی واکنش نشان دهند.

سنت شکن: هم پیمان (The Divergent Series: Allegiant) – 2016

سومین و آخرین قسمت سینمایی، «سنت شکن: هم پیمان»، نیز به کارگردانی رابرت شونتکه در سال ۲۰۱۶ اکران شد. پس از سقوط رژیم ژنین، شهر شیکاگو در آشوب فرو رفته است. تریس، فور و دوستانشان تصمیم می گیرند از دیوارهای محافظ شهر فرار کنند تا حقیقت دنیای بیرون را کشف کنند. آن ها به سرعت با سازمانی مرموز به نام اداره رفاه ژنتیکی مواجه می شوند که مسئول خلق و کنترل شهر شیکاگو و تمام آزمایش های مربوط به فراکسیون ها است. تریس متوجه می شود که او یک خالص و محصول نهایی آزمایش است، در حالی که فور و بقیه ناخالص محسوب می شوند. این کشف، چالش های اخلاقی و وجودی جدیدی را برای آن ها به ارمغان می آورد و آن ها باید تصمیم بگیرند که به کدام سمت از عدالت تعلق دارند.

اطلاعات تولید: این فیلم با بودجه ای حدود ۱۱۰ میلیون دلار ساخته شد، اما فروش گیشه آن با تنها ۱۷۹ میلیون دلار در سطح جهانی، شکستی بزرگ برای مجموعه محسوب شد. امتیاز IMDb آن ۵.۷ از ۱۰ و در Rotten Tomatoes امتیاز تنها ۱۱٪ را به خود اختصاص داد.

بازخورد: «هم پیمان» با افت چشمگیر در فروش گیشه و بازخوردهای بسیار منفی از سوی منتقدان و تماشاگران مواجه شد. دلایل اصلی این افت شامل ضعف در فیلمنامه، جدایی بیش از حد از لحن و داستان کتاب اصلی، و عدم پرداخت مناسب به شخصیت ها بود. این عملکرد ضعیف، تأثیر مستقیمی بر سرنوشت قسمت چهارم گذاشت.

عملکرد ضعیف «سنت شکن: هم پیمان» در گیشه و انتقادات گسترده، نقطه عطفی در سرنوشت مجموعه بود و برنامه های اولیه برای ساخت قسمت چهارم را به کلی تحت تأثیر قرار داد.

سرنوشت فیلم سنت شکن 4: Ascendant (ناهمتا) و چرایی عدم ساخت آن

همانطور که در ابتدا اشاره شد، مجموعه کتاب های سنت شکن ورونیکا راث شامل سه رمان اصلی به نام های Divergent، Insurgent و Allegiant است. در ابتدا، استودیوی Lionsgate برنامه ریزی کرده بود تا رمان سوم، Allegiant، را به دو فیلم سینمایی تقسیم کند، دقیقاً مانند کاری که با مجموعه گرسنگی (Hunger Games) انجام داده بود. بنابراین، قرار بود فیلم چهارمی با عنوان «سنت شکن: ناهمتا» (The Divergent Series: Ascendant) ساخته شود که ادامه داستان قسمت هم پیمان را روایت کند و پایان بخش مجموعه باشد.

این برنامه اما هرگز عملی نشد. دلایل متعددی پشت لغو ساخت فیلم سینمایی Ascendant قرار داشت:

• عملکرد ضعیف و فروش پایین Allegiant: همان طور که پیش تر ذکر شد، «سنت شکن: هم پیمان» از نظر تجاری عملکرد ناامیدکننده ای داشت. افت شدید فروش گیشه نشان داد که علاقه عمومی به این مجموعه در حال کاهش است و سرمایه گذاری بیشتر برای ساخت یک فیلم دیگر ریسک بالایی دارد.
• تغییر استراتژی استودیوی Lionsgate: به دنبال شکست تجاری «هم پیمان»، استودیوی Lionsgate تصمیم گرفت که به جای ساخت یک فیلم سینمایی پرهزینه دیگر، به فکر راه های جایگزین برای پایان دادن به داستان باشد. آن ها به این نتیجه رسیدند که ادامه دادن به عنوان یک فیلم سینمایی با بودجه ای مشابه قسمت های قبل، توجیه اقتصادی ندارد.
• مواضع بازیگران اصلی: پس از اعلام تصمیم استودیو مبنی بر عدم ساخت فیلم سینمایی و تلاش برای تبدیل «ناهمتا» به یک سریال تلویزیونی، بازیگران اصلی، به ویژه شایلین وودلی (تریس پرایر)، تئو جیمز (فور) و مایلز تلر (پیتر)، اعلام کردند که تمایلی به بازگشت به نقش هایشان در قالب یک سریال تلویزیونی ندارند. شایلین وودلی به صراحت بیان کرد که قرارداد او برای فیلم های سینمایی بوده و حاضر نیست داستان را در یک فرمت تلویزیونی به پایان برساند. این موضع بازیگران کلیدی ضربه بزرگی به پروژه زد.

پس از لغو فیلم سینمایی، تلاش هایی برای تبدیل Ascendant به یک سریال تلویزیونی صورت گرفت. قرار بود این سریال از طریق شبکه تلویزیونی Starz، که آن هم متعلق به Lionsgate است، پخش شود و حتی یک کارگردان برای قسمت پایلوت (اولین قسمت) نیز انتخاب شد. اما این پروژه نیز با گذشت زمان و عدم توافق با بازیگران اصلی و همچنین مشکلات در توسعه فیلمنامه و جذب مخاطب، شکست خورد و در نهایت در سال ۲۰۱۸ به طور کامل کنار گذاشته شد.

وضعیت فعلی: در حال حاضر، هیچ برنامه فعالی برای ادامه مجموعه سنت شکن به هر شکلی، چه فیلم سینمایی و چه سریال تلویزیونی، وجود ندارد. داستان سه گانه سینمایی با «هم پیمان» به پایان رسید، هرچند که پایان آن با کتاب اصلی تفاوت های قابل توجهی داشت و بسیاری از طرفداران احساس کردند داستان ناتمام باقی مانده است. بنابراین، عبارت مجموعه 4 قسمتی بیشتر به برنامه ریزی اولیه استودیو اشاره دارد که هرگز به طور کامل محقق نشد.

تفاوت های کلیدی: مقایسه کتاب ها و فیلم های Divergent

اقتباس های سینمایی از رمان ها، به ندرت کپی دقیقی از منبع اصلی خود هستند، و مجموعه سنت شکن نیز از این قاعده مستثنی نیست. فیلم ها برای تطبیق با محدودیت های زمانی، بودجه ای و همچنین برای جذابیت بیشتر برای طیف وسیع تری از مخاطبان، تغییرات مهمی را در خط داستانی، رویدادها و توسعه شخصیت ها اعمال کردند. در اینجا به برخی از مهمترین تفاوت ها اشاره می شود:

1. حذف جزئیات و شخصیت های فرعی: بسیاری از شخصیت های فرعی و زیرشاخه های داستانی که در کتاب ها به تفصیل بیان شده بودند، در فیلم ها حذف یا بسیار مختصر شدند. این امر به تمرکز بیشتر بر شخصیت های اصلی کمک کرد، اما از پیچیدگی و عمق دنیای داستان کاست.
2. تغییرات در خط داستانی Insurgent: در حالی که رمان شورشی به شدت بر روی نبرد درونی تریس و مقابله او با گناه و مسئولیت پذیری تمرکز دارد، فیلم شورشی بیشتر به سمت اکشن و جلوه های ویژه گرایش پیدا کرد و برخی از ظرایف روانشناختی کتاب را نادیده گرفت.
3. تغییرات اساسی در Allegiant: بزرگترین و بحث برانگیزترین تغییر در فیلم هم پیمان رخ داد. رمان Allegiant با یک پایان بسیار تاریک و فداکاری بزرگ تریس به پایان می رسد. در کتاب، تریس در تلاش برای نجات ناخالص ها و اصلاح جامعه، جان خود را فدا می کند. اما فیلم هم پیمان این پایان تلخ را به کلی تغییر داد و تریس را زنده نگه داشت. این تغییر عمده با هدف فراهم آوردن زمینه برای ساخت قسمت چهارم Ascendant انجام شد و به شدت مورد انتقاد طرفداران کتاب قرار گرفت، زیرا پیام اصلی و توسعه شخصیت تریس را تضعیف کرد.
4. شخصیت پردازی برخی کاراکترها: برخی شخصیت ها، مانند پیتر (مایلز تلر)، در فیلم ها نقش کمتری ایفا کردند یا قوس شخصیتی متفاوتی نسبت به کتاب ها داشتند.

این تفاوت ها، به ویژه در پایان بندی، باعث شد تا بسیاری از طرفداران کتاب ها احساس ناامیدی کنند، زیرا اقتباس سینمایی نتوانست به عمق و اصالت روایت اصلی ورونیکا راث وفادار بماند.

بازیگران اصلی و نقش آفرینی های ماندگار

یکی از دلایل اصلی جذابیت و موفقیت اولیه مجموعه سنت شکن، انتخاب بازیگران قدرتمند و شیمی بالای آن ها در کنار یکدیگر بود.

• شایلین وودلی در نقش تریس پرایر: وودلی با بازی قدرتمند خود، شخصیت تریس را به خوبی به تصویر کشید. او توانست تحول تریس از دختری ترسو و از خودگذشته به یک جنگجوی شجاع و رهبر را به نحوی باورپذیر و احساسی به نمایش بگذارد. تماشاگران با او در این مسیر پرفراز و نشیب همراه شدند.
• تئو جیمز در نقش فور (توبیاس ایتون): تئو جیمز با کاریزما و حضور قوی خود، نقش فور را ایفا کرد. او به خوبی توانست پیچیدگی های شخصیت فور، از مربی سخت گیر تا معشوق وفادار و مبارزی خستگی ناپذیر را نشان دهد. شیمی او با شایلین وودلی یکی از نقاط قوت کلیدی مجموعه بود که رابطه آن ها را برای مخاطب جذاب و ملموس می ساخت.
• کیت وینسلت در نقش ژنین متیوز: کیت وینسلت، بازیگر برنده اسکار، با نقش آفرینی بی نظیر خود به عنوان آنتاگونیست اصلی، ژنین متیوز، عمق و ابهت خاصی بخشید. او با ظرافت توانست یک شخصیت باهوش، بی رحم و متقاعدکننده را به تصویر بکشد که تهدیدی واقعی برای قهرمانان داستان محسوب می شد.

علاوه بر این سه نفر، بازیگران مهم و تأثیرگذار دیگری نیز در این مجموعه حضور داشتند:

• مایلز تلر در نقش پیتر: شخصیتی پیچیده و خاکستری که تلر به خوبی از پس آن برآمد.
• انسل الگورت در نقش کیلب پرایر: برادر تریس که مسیر متفاوتی را انتخاب می کند.
• مگی کیو در نقش توری: مربی تریس و یک سنت شکن دیگر.
• نائومی واتس در نقش اولین جانسون: مادر فور و رهبر شورشیان.
• جای کورتنی در نقش اریک: یکی از رهبران بی رحم گروه شجاعت.

مضامین و پیام های عمیق مجموعه سنت شکن

فراتر از اکشن و ماجراجویی، مجموعه سنت شکن به بررسی مضامین عمیق و جهانی می پردازد که آن را از یک داستان صرفاً سرگرم کننده فراتر می برد:

• هویت یابی و خودشناسی: داستان تریس، نمادی از مبارزه با قالب های از پیش تعیین شده و یافتن هویت واقعی در جهانی است که تلاش می کند افراد را در دسته های مشخصی جای دهد. مفهوم سنت شکن بودن، جوهره این جستجو برای خودشناسی است.
• انتخاب آزاد در برابر کنترل اجتماعی: مجموعه به شدت بر اهمیت انتخاب فردی در برابر تلاش برای کنترل کامل جامعه توسط یک سیستم فاسد تأکید دارد. هر فرد آزاد است تا مسیر خود را انتخاب کند، حتی اگر این انتخاب به معنای شورش باشد.
• مبارزه با استبداد و سیستم های فاسد: داستان، قیام علیه قدرت های ستمگر و رهبرانی که آزادی و فردیت را برای حفظ نظم خودخواهانه زیر پا می گذارند را به تصویر می کشد.
• عشق، فداکاری و وفاداری: روابط پیچیده انسانی، به ویژه عشق میان تریس و فور، و وفاداری به دوستان و خانواده، نقش محوری در پیشبرد داستان و تصمیم گیری شخصیت ها ایفا می کند.
• مفهوم «دیگر» بودن و تنوع: سنت شکن ها به دلیل متفاوت بودن، طرد شده و تهدیدآمیز تلقی می شوند. این مضمون، اهمیت پذیرش تفاوت ها و خطرات ناشی از تلاش برای ایجاد یک جامعه کاملاً همگون و بدون تنوع را برجسته می کند.

این مضامین، به ویژه برای مخاطبان جوان، از اهمیت بالایی برخوردار بودند و باعث شدند تا مجموعه سنت شکن صرفاً یک داستان علمی-تخیلی نباشد، بلکه به تفکر درباره ارزش های فردی و اجتماعی دعوت کند.

نقد و بررسی کلی و استقبال منتقدان و مخاطبان

مجموعه فیلم های سنت شکن با استقبال متفاوتی از سوی منتقدان و مخاطبان مواجه شد. در ابتدا، «سنت شکن» (Divergent) توانست نظر مثبت بسیاری را جلب کند. بسیاری آن را به خاطر دنیای جذاب، شخصیت های قوی و بازی خوب شایلین وودلی تحسین کردند. مقایسه هایی با دیگر مجموعه های موفق YA دیستوپیایی مانند «بازی های گرسنگی» (The Hunger Games) و «دونده هزارتو» (The Maze Runner) اجتناب ناپذیر بود و Divergent اغلب به عنوان یک رقیب قابل احترام در این ژانر دیده می شد.

اما این موفقیت اولیه در قسمت های بعدی کمرنگ شد. «شورشی» (Insurgent) با وجود فروش خوب، با انتقاداتی درباره فیلمنامه و فاصله گرفتن از لحن کتاب مواجه شد. نقطه اوج این افت، با اکران «هم پیمان» (Allegiant) رخ داد. این فیلم نه تنها در گیشه شکست خورد، بلکه با بازخوردهای به شدت منفی از سوی منتقدان و حتی طرفداران مجموعه روبرو شد. ضعف در داستان سرایی، پایان بندی نامناسب (که از کتاب فاصله گرفت) و عدم عمق بخشی به شخصیت ها، از جمله دلایل اصلی این انتقادات بودند.

تحلیل دلایل این افت تدریجی نشان می دهد که فشار برای تولید سریع دنباله ها، تلاش برای کش دادن داستان رمان سوم به دو فیلم، و تغییرات زیاد در فیلمنامه نسبت به منبع اصلی، همگی در کاهش کیفیت و جذابیت مجموعه نقش داشتند. در حالی که «بازی های گرسنگی» توانست تا انتها کیفیت خود را حفظ کند و حتی در قسمت های پایانی به اوج برسد، Divergent نتوانست این مسیر را ادامه دهد و در نهایت به دلیل همین افت کیفی، ساخت قسمت چهارم آن لغو شد.

به طور کلی، مجموعه سنت شکن با وجود پتانسیل بالای اولیه و ایده های جذابی که از کتاب ها نشأت گرفته بود، در نهایت نتوانست آنچنان که باید و شاید به یک سه گانه سینمایی ماندگار تبدیل شود. با این حال، هنوز هم برای بسیاری از طرفداران ژانر علمی-تخیلی و دیستوپیایی، این مجموعه یادآور داستانی هیجان انگیز و پر از مفاهیم عمیق درباره آزادی، هویت و شورش است.

«سنت شکن» میراثی از یک پتانسیل عظیم را بر جای گذاشت که به دلایل مختلف تولیدی و هنری، نتوانست به طور کامل شکوفا شود.

نتیجه گیری

مجموعه فیلم های «سنت شکن» یا «Divergent»، با اقتباس از رمان های پرفروش ورونیکا راث، در دهه ۲۰۱۰ میلادی جایگاه ویژه ای در ژانر پادآرمان شهری جوانان پیدا کرد. این سه گانه سینمایی مخاطبان را به دنیایی هدایت کرد که در آن هویت، انتخاب و آزادی در برابر کنترل اجتماعی قرار می گرفتند. با معرفی شخصیت هایی چون تریس پرایر و فور، این فیلم ها به دنبال کاوش در مفاهیمی عمیق مانند خودشناسی، مبارزه با استبداد و اهمیت تنوع بودند.

اگرچه «سنت شکن» با موفقیت های اولیه همراه بود و توانست طرفداران زیادی به دست آورد، اما مسیر آن با چالش هایی روبرو شد. افت تدریجی در کیفیت داستان سرایی و عدم استقبال کافی از قسمت سوم، «هم پیمان»، منجر به لغو برنامه های ساخت قسمت چهارم، «ناهمتا» (Ascendant)، به صورت فیلم سینمایی شد. تلاش ها برای تبدیل این قسمت به یک سریال تلویزیونی نیز در نهایت به بن بست رسید و بدین ترتیب، این مجموعه سینمایی با سه فیلم به پایان رسید.

میراث «سنت شکن» در فرهنگ عامه، یادآور دورانی است که داستان های دیستوپیایی با قهرمانان زن جوان، قلب و ذهن بسیاری را تسخیر کرده بودند. با وجود پایان ناتمام در پرده سینما، این مجموعه همچنان برای طرفدارانش جذابیت دارد و یادآور پتانسیلی است که می توانست بسیار فراتر از آن چیزی باشد که به نمایش درآمد. داستان تریس، فور و مبارزه آن ها برای یافتن حقیقت و آزادی، همچنان در خاطره ها زنده است و به تفکر درباره اهمیت انتخاب های فردی و پیامدهای کنترل اجتماعی دعوت می کند.