قاشق زنی در چهارشنبه سوری استان کردستان

در آستانه نوروز و تجدید حیات طبیعت آیین های کهن ایرانی جلوه ای دوباره می یابند. چهارشنبه سوری جشنی ریشه دار در فرهنگ این سرزمین یکی از این نمادهای دیرین است که پیام آور پایان سال کهنه و استقبال از بهار نو به شمار می رود. این جشن باستانی فرصتی برای پاکسازی شادمانی و پیوند با گذشته است و در هر گوشه از ایران با رنگ و بوی خاص همان منطقه برگزار می شود. در میان تنوع این آیین ها استان کردستان با فرهنگ غنی و آداب و رسوم پربار خود جلوه ای ویژه به چهارشنبه سوری می بخشد. مردم این دیار سنت های نیاکان خود را با شور و اشتیاقی مثال زدنی پاس می دارند و چهارشنبه سوری در کردستان تنها یک جشن ساده نیست بلکه نمایشی زنده از هویت همبستگی و امید به آینده است. یکی از زیباترین و رمزآلودترین این آیین ها قاشق زنی است؛ رسمی که در گذشته ای نه چندان دور بخش جدایی ناپذیر شب چهارشنبه سوری بود و امروزه نیز یاد و خاطره آن در دل ها زنده است. این رسم که نمادی از بخشش همدردی و شاید ارتباط با جهان دیگر محسوب می شود در کردستان نیز جایگاه ویژه ای داشته و بخشی از هویت فرهنگی این شب در این منطقه را تشکیل می دهد. در دنیای امروز که هیاهوی مدرنیته گاهی اصالت سنت ها را به چالش می کشد درک عمیق تر این رسوم و شناخت نقش آن ها در حفظ پیوندهای اجتماعی و فرهنگی اهمیت دوچندانی می یابد.

چهارشنبه سوری چیست و از کجا آمده است؟

چهارشنبه سوری جشنی است که در غروب آخرین سه شنبه سال شمسی و در آستانه نوروز برگزار می شود. این آیین کهن یکی از مهم ترین جشن های پیشواز نوروز در ایران محسوب می شود و به نوعی مراسمی برای وداع با سال رو به پایان و استقبال از سال جدید و فصل بهار است. ریشه دقیق و زمان پیدایش چهارشنبه سوری به طور قطع مشخص نیست و پژوهشگران نظرات مختلفی در این باره دارند. برخی آن را برگرفته از آیین های باستانی ایران پیش از اسلام می دانند که در پایان هر ماه یا پایان سال برگزار می شده و با آتش پیوند داشته است. ارتباط این جشن با آتش عنصری مقدس در فرهنگ ایران باستان و دین زرتشت این دیدگاه را تقویت می کند. از سوی دیگر برخی معتقدند که این آیین شکل تغییر یافته یا ترکیبی از جشن های باستانی دیگری مانند جشن سده یا گاهنبار همسپتمدام است که در زمان های متفاوتی از سال برگزار می شدند اما با عنصر آتش مرتبط بودند. دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که نقش ورود اسلام به ایران را در شکل گیری یا تقویت این جشن پررنگ می بیند. بر اساس این نظریه اعراب روز چهارشنبه را نحس می دانستند و ایرانیان با برگزاری جشن و پایکوبی در این شب به نوعی با این نحسی مقابله می کردند. با این حال آنچه مسلم است قدمت این جشن و پیوند عمیق آن با فرهنگ و تاریخ ایران است که نسل به نسل منتقل شده و با وجود تغییرات در گذر زمان همچنان به عنوان یکی از نمادهای هویت ایرانی باقی مانده است.

فلسفه چهارشنبه سوری

فلسفه چهارشنبه سوری ریشه در باورهای عمیق ایرانیان باستان درباره پاکسازی روشنایی و غلبه بر نیروهای اهریمنی و پلیدی دارد. اصلی ترین نماد این جشن آتش است که در فرهنگ ایران باستان مظهر پاکی روشنایی گرما و زندگی محسوب می شد. پریدن از روی آتش در چهارشنبه سوری نمادی از تطهیر و پالایش است. مردم با دادن «زردی» خود (نماد بیماری ضعف و بدشانسی) به آتش و گرفتن «سرخی» آتش (نماد سلامتی نشاط و شادکامی) خود را برای ورود به سال جدید و استقبال از بهار آماده می کنند. این عمل به نوعی یک آیین بلاگردانی و دفع نحوست نیز هست. آتش همچنین یادآور اسطوره های کهن ایرانی از جمله گذر سیاوش از آتش برای اثبات بی گناهی است. این اسطوره پریدن از آتش را با پاکدامنی و عبور سربلندانه از آزمون پیوند می دهد. علاوه بر آتش فلسفه این جشن با پایان یافتن زمستان سرد و تاریک و آغاز بهار و روشنایی نیز مرتبط است. چهارشنبه سوری جشنی برای شادمانی و امید به آینده ای روشن تر است. رسوم دیگری مانند شکستن کوزه (برای دفع بلا) فال گوش ایستادن (برای شنیدن پیام های خوشایند از جهان غیب) و قاشق زنی (که تفاسیر مختلفی از آن وجود دارد از جمله نمادی از بخشش یا ارتباط با ارواح نیاکان) نیز هر یک به نوعی با مفاهیم پاکسازی دفع نحوست طلب حاجت و برکت در ارتباط هستند و در مجموع فلسفه چهارشنبه سوری را شکل می دهند که همانا آماده شدن برای استقبال از سال نو با روحی پاک و جسمی سالم و دوری از هرگونه بدی و ناپاکی است.

تاریخچه و آداب و رسوم چهارشنبه سوری

تاریخچه چهارشنبه سوری به دوران باستان بازمی گردد هرچند شکل دقیق و زمان پیدایش آن مورد بحث است. برخی پژوهشگران معتقدند این جشن با آیین های پایان سال یا پایان ماه در ایران باستان ارتباط دارد. پس از اسلام با وجود تغییرات این جشن به حیات خود ادامه داد و با باورهای جدید نیز آمیخته شد. یکی از مهم ترین آداب و رسوم چهارشنبه سوری برافروختن آتش و پریدن از روی آن است که در بیشتر نقاط ایران رایج است. این رسم با خواندن اشعاری مانند «زردی من از تو سرخی تو از من» همراه است. کوزه شکنی یکی دیگر از رسوم قدیمی است که با هدف دفع بلا و بدیمنی انجام می شد. در گذشته مردم معتقد بودند بدیمنی ها در طول سال در کوزه های سفالی جمع می شوند و با شکستن آن ها در شب چهارشنبه سوری بلا از خانه دور می شود. فال گوش نشستن نیز رسمی بود که عمدتاً توسط زنان و دختران جوان انجام می شد؛ آن ها با نیت کردن و گوش دادن به اولین صحبت های رهگذران فال خود را می گرفتند. شال اندازی رسمی دیگر برای طلب حاجت یا دریافت هدیه بود که در آن جوانان شال خود را از بالای بام خانه ها به پایین می انداختند و صاحب خانه هدایایی مانند آجیل شیرینی یا پول در آن می گذاشت. خوردن آجیل چهارشنبه سوری که معمولاً شامل هفت نوع مغز و خشکبار بود نیز از رسوم این شب برای افزایش محبت و دور کردن کینه بود. پختن آش ابودردا یا آش بیمار برای شفای بیماران و مراسم ترکه زنی در برخی مناطق مانند تالش برای طلب سلامتی از دیگر آداب و رسوم متنوع چهارشنبه سوری در نقاط مختلف ایران بوده اند که هر یک با فلسفه ای خاص و در پیوند با باورهای مردم منطقه اجرا می شدند و در مجموع تصویری رنگارنگ از این جشن باستانی را ارائه می دهند.

قاشق زنی در چهارشنبه سوری

قاشق زنی یکی از آیین های جذاب و در عین حال رمزآلود چهارشنبه سوری است که در گذشته در بسیاری از نقاط ایران رواج داشته و امروزه نیز یادگارهای آن در برخی مناطق دیده می شود. در این رسم افراد معمولاً جوانان و گاهی کودکان برای ناشناس ماندن چادری یا پارچه ای بر سر و روی خود می کشیدند تا هویتشان پنهان بماند. سپس با در دست داشتن یک کاسه (معمولاً مسی یا سفالی) و یک قاشق به در خانه های همسایگان و آشنایان می رفتند. آن ها با قاشق به کاسه یا به در خانه می کوبیدند تا صاحب خانه متوجه حضورشان شود. این کوبیدن قاشق به نوعی زبان ارتباطی بی کلام بود. صاحب خانه با شنیدن صدای قاشق به در می آمد و بدون شناسایی فرد قاشق زن هدیه ای در کاسه او می گذاشت. این هدایا معمولاً شامل آجیل چهارشنبه سوری شیرینی شکلات نقل یا گاهی اوقات پول بود. تفاسیر مختلفی برای ریشه و فلسفه قاشق زنی وجود دارد. برخی آن را مرتبط با باورهای کهن درباره بازگشت ارواح نیاکان در روزهای پایانی سال می دانند. بر اساس این باور ارواح به شکل افراد پوشیده روی به خانه های بازماندگان سر می زنند و زندگان برای یادبود و برکت به آن ها هدیه می دهند و قاشق زنی نمادی از این بازدید بی کلام است. تفسیر دیگر قاشق زنی را نوعی آیین طلب حاجت یا شفا برای بیماران می داند. در برخی مناطق اگر کسی در خانه بیمار داشت به نیت شفای او به قاشق زنی می رفت و خوراکی های جمع آوری شده را به بیمار می داد. قاشق زنی علاوه بر بعد آیینی فرصتی برای همبستگی اجتماعی بخشش و سهیم شدن در شادی جشن بود و فضایی از همدلی و سخاوت را در شب چهارشنبه سوری ایجاد می کرد.

چهارشنبه سوری در کردستان

چهارشنبه سوری در استان کردستان با توجه به غنای فرهنگی و ریشه های عمیق تاریخی این منطقه جلوه ای خاص و منحصر به فرد دارد. مردم کردستان این جشن باستانی را با شور و هیجان فراوان و در پیوند با آداب و رسوم بومی خود برگزار می کنند. چهارشنبه سوری در این دیار تنها یک مراسم آتش بازی نیست بلکه یک رویداد اجتماعی بزرگ است که خانواده ها دوستان و همسایگان را گرد هم می آورد و فرصتی برای ابراز هویت فرهنگی و همبستگی اجتماعی فراهم می کند. در کردستان مراسم چهارشنبه سوری معمولاً از غروب آخرین سه شنبه سال آغاز شده و تا پاسی از شب ادامه می یابد. عنصر اصلی این جشن مانند سایر نقاط ایران آتش است که در گویش کردی «آگر» نامیده می شود و جایگاه ویژه ای در فرهنگ و اساطیر کردی دارد. مردم کردستان با روشن کردن آتش های بزرگ در فضاهای باز کوچه ها و حتی بالای بام خانه ها به استقبال این شب می روند و با پریدن از روی آتش نمادین خود را از ناپاکی ها و بدیمنی ها پاک می کنند. اما آنچه چهارشنبه سوری در کردستان را متمایز می کند مجموعه ای از آیین های محلی و خاص این منطقه است که برخی از آن ها در سایر نقاط ایران کمتر دیده می شوند. این رسوم از رفتن به کنار چشمه ها در صبح چهارشنبه گرفته تا رقص و پایکوبی گروهی (هه لپه رکی) هر یک بخشی از هویت فرهنگی مردم کرد را در این شب فرخنده به نمایش می گذارند. این آیین ها علاوه بر بعد آیینی کارکردهای اجتماعی مهمی نیز دارند و به تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی کمک می کنند و فضایی از نشاط امید و همبستگی را در جامعه محلی ایجاد می کنند.

رفتن کنار چشمه ها در صبح چهارشنبه سوری در کردستان

یکی از رسوم زیبای چهارشنبه سوری در برخی مناطق استان کردستان به ویژه در روستاها رفتن به کنار چشمه ها جوی ها و منابع آب در صبح روز چهارشنبه است. این رسم که کمتر شناخته شده است نمادی از پاکسازی برکت خواهی و پیوند با طبیعت در آستانه بهار است. در گذشته زنان و کودکان در صبح چهارشنبه سوری به کنار چشمه ها می رفتند. آن ها اغلب یک کوزه سفالی تازه همراه خود می بردند آن را از آب چشمه پر می کردند و سه بار از روی کوزه یا آب جاری می پریدند. این عمل نمادی از دفع بلا و کسب سلامتی و انرژی مثبت از آب زلال و حیات بخش بود. بخش دیگری از این مراسم شامل قیچی کردن چند تار مو و ناخن کودکان و انداختن آن ها در آب جاری بود. این کار نیز با هدف دور کردن بیماری و بدیمنی از کودکان و سپردن آن ها به دست آب به عنوان نمادی از پاکی و تطهیر انجام می شد. پس از انجام این آیین ها زنان چشم های خود را با سرمه آرایش می کردند که شاید نمادی از زیبایی و روشنایی در سال جدید بود. در بازگشت به روستا آب کوزه بین همسایگان تقسیم می شد که این خود نمادی از برکت همبستگی و سهیم شدن در خیر و خوبی بود. این رسم اهمیت آب را به عنوان عنصری مقدس و حیات بخش در فرهنگ کردی و ارتباط عمیق مردم این دیار با طبیعت را به خوبی نشان می دهد و جلوه ای از باورهای کهن درباره نقش آب در پاکسازی و نو شدن است.

برافروختن آتش از کهن ترین رسوم چهارشنبه سوری در کردستان

برافروختن آتش که در گویش کردی «آگر» نامیده می شود نه تنها یکی از کهن ترین و اصلی ترین رسوم چهارشنبه سوری در سراسر ایران است بلکه در استان کردستان جایگاهی ویژه و نمادین دارد. آتش در فرهنگ کردی و باورهای مرتبط با آیین های باستانی مظهر نور پاکی گرما زندگی و مقاومت است. روشن کردن آتش در شب چهارشنبه سوری که به آن «آگر نوروزی» نیز گفته می شود نمادی از غلبه نور بر تاریکی زمستان و استقبال از روشنایی و گرمای بهار است. این مراسم در غروب آخرین سه شنبه سال آغاز می شود و تا پاسی از شب با شور و هیجان ادامه می یابد. مردم کردستان آتش های بزرگ و کوچک را در فضاهای عمومی کوچه ها خیابان ها و حتی بالای بام خانه ها روشن می کنند و با پریدن از روی آن ها از آتش می خواهند که زردی و بیماری را از آن ها گرفته و سرخی و سلامتی را به آن ها ببخشد. در برخی مناطق کردستان این جشن به یک شب محدود نمی شود؛ مثلاً در شهرستان بیجار دو چهارشنبه آخر سال و در منطقه قروه سه چهارشنبه آخر سال را جشن می گیرند که نشان از اهمیت فراوان این آیین در این مناطق دارد. یک رسم خاص در برخی نواحی کردستان انداختن اخگر یا پاره ای از آتش از روزنه های راهروها و اتاق ها به داخل خانه است. این کار با این باور انجام می شود که آتش مظهر مهر و دوستی است و ورود آن به خانه باعث تحکیم بنیان خانواده و افزایش محبت بین اعضا می شود. در سنندج قدیم نیز رسمی وجود داشت که در آن جارویی کهنه را در کوزه ای شکسته قرار داده و آتش می زدند و پس از سوختن کوزه را جلوی در خانه می شکستند که ترکیبی از آیین آتش و کوزه شکنی برای دفع نحوست بود. برافروختن آتش در کردستان فراتر از یک رسم ساده نمایشی از پیوند ناگسستنی مردم این دیار با تاریخ فرهنگ و هویت خود است.

دود کردن اسپند در مراسم چهارشنبه سوری در کردستان

دود کردن اسپند یکی دیگر از رسوم رایج در مراسم چهارشنبه سوری در استان کردستان است که با هدف دفع چشم بد انرژی های منفی و کسب سلامتی و برکت انجام می شود. اسپند گیاهی است که از دیرباز در فرهنگ ایرانی و بسیاری از فرهنگ های دیگر به عنوان دافع چشم زخم و نیروهای اهریمنی شناخته شده و دود آن خاصیت ضدعفونی کننده و آرام بخش نیز دارد. در شب چهارشنبه سوری در کردستان مردم با روشن کردن اسپند و گرداندن آن در فضای خانه به ویژه در اطراف اعضای خانواده سعی در دور کردن هرگونه ناپاکی و بدیمنی دارند. این رسم اغلب با خواندن دعاهایی برای دفع بلا و طلب سلامتی همراه است. در بخش هایی از استان کردستان رسم بر این است که آتش را در داخل یک کوزه سفالی یا ظرفی دیگر روشن کرده و مقداری اسپند روی آن می ریزند. سپس این کوزه یا ظرف حاوی آتش و اسپند را بیرون از خانه معمولاً در محلی مانند سر چهارراه یا کنار آب جاری قرار می دهند. شخصی که این کار را انجام می دهد نباید به پشت سر خود نگاه کند؛ این عمل نمادی از سپردن بدی ها و نحوست ها به آتش و دور کردن آن ها از خانه و خانواده است بدون اینکه به آن ها بازگردد. دود کردن اسپند در چهارشنبه سوری در کردستان علاوه بر بعد آیینی و اعتقادی فضایی معطر و دلپذیر در خانه ایجاد می کند و حس آرامش و آمادگی برای ورود به سال جدید را تقویت می نماید. این رسم نشان دهنده باور عمیق مردم به نیروهای ماورایی و تلاش برای حفاظت از خود و عزیزانشان در برابر چشم زخم و بلا در آستانه سال نو است.

شکستن کوزه رسم قدیمی مراسم چهارشنبه سوری در کردستان

شکستن کوزه یکی از رسوم قدیمی و پرمعنای چهارشنبه سوری است که در استان کردستان نیز مانند بسیاری دیگر از مناطق ایران رواج داشته است. فلسفه اصلی این رسم دفع بلا و بدیمنی از خانه و خانواده در پایان سال است. بر اساس باورهای کهن کوزه های سفالی در طول سال انرژی های منفی بیماری ها و بدشانسی ها را به خود جذب می کنند و با شکستن آن ها در شب چهارشنبه سوری این نحوست ها و بلاها از بین می روند و به سال جدید منتقل نمی شوند. این رسم در کردستان نیز با همین هدف اجرا می شده است. مردم کوزه های قدیمی و استفاده شده در طول سال را جمع آوری می کردند و در شب چهارشنبه سوری آن ها را از بالای بام خانه به کوچه یا حیاط پرت کرده و می شکستند. گاهی هنگام شکستن کوزه اشعاری نیز خوانده می شد که بر دفع بلا و انتقال آن به کوچه و دور شدن از خانه تأکید داشت. علاوه بر بعد آیینی برخی پژوهشگران معتقدند که این رسم ریشه در یک اصل بهداشتی نیز داشته است. در گذشته که ظروف سفالی لعاب مناسب نداشتند به مرور زمان آلوده می شدند و شستشوی کامل آن ها دشوار بود. باور بر این بود که ظروف سفالی نباید بیش از یک سال در خانه بمانند و با پایان سال باید جای خود را به ظروف نو می دادند. شکستن کوزه های قدیمی در چهارشنبه سوری راهی برای جایگزینی ظروف کهنه با نو بود و به رونق کار سفالگران نیز کمک می کرد. در کردستان نیز این رسم با هدف پاکسازی خانه از انرژی های منفی و آماده شدن برای شروعی تازه در سال جدید انجام می شد و بخشی از آیین های بلاگردانی در این شب محسوب می گردید.

فال گوش ایستادن در فرهنگ چهارشنبه سوری کردستان

فال گوش ایستادن یکی دیگر از رسوم قدیمی و جالب توجه چهارشنبه سوری است که در فرهنگ مردم کردستان به ویژه در میان دختران و زنان جوان رواج داشته است. این رسم که با هدف طلب حاجت و کسب نشانه ای از آینده انجام می شود در شب چهارشنبه سوری و پس از تاریک شدن هوا اجرا می گردد. در این آیین دختران و زنان جوان که اغلب نیت و آرزویی در دل دارند به صورت ناشناس و پنهانی از خانه بیرون می روند و در مکانی مانند پشت دیوار چهارراه یا کنار گذر پنهان می شوند و به صحبت های رهگذران یا اهالی خانه ها گوش می دهند. اولین جمله ای که به گوش آن ها می رسد به عنوان پاسخی به نیتشان تلقی می شود. اگر صحبت ها خوشایند امیدوارکننده و مثبت باشد فال خود را خوب و برآورده شدن نیتشان را نزدیک می بینند. اما اگر اولین جملات تلخ ناامیدکننده یا حاوی خبر بدی باشند فالشان را بد تعبیر کرده و برآورده شدن نیتشان را دشوار یا ناممکن می دانند. در فرهنگ چهارشنبه سوری کردستان فال گوش ایستادن فرصتی برای ارتباط با جهان اطراف و جستجوی نشانه هایی برای آینده است. این رسم علاوه بر بعد پیشگویی و طلب حاجت جنبه ای سرگرمی و هیجان نیز دارد و در گذشته بخشی از جذابیت های شب چهارشنبه سوری برای جوانان محسوب می شد. هرچند امروزه این رسم کمتر از گذشته رواج دارد اما همچنان به عنوان یکی از آیین های خاطره انگیز و بخشی از فولکلور چهارشنبه سوری در کردستان به یاد آورده می شود و نشان دهنده باورهای مردم به نشانه ها و ارتباط با محیط پیرامون در این شب خاص است.

تخم مرغ شکنی در جشن چهارشنبه سوری در کردستان

تخم مرغ شکنی یکی از بازی ها و سرگرمی های سنتی است که در جشن چهارشنبه سوری در استان کردستان به ویژه در میان کودکان و جوانان رواج دارد. این رسم که با استفاده از تخم مرغ های رنگ شده یا ساده انجام می شود نوعی رقابت دوستانه و مفرح در این شب به شمار می رود. پیش از آغاز بازی تخم مرغ ها اغلب رنگ آمیزی می شوند که این خود به زیبایی و جذابیت بازی می افزاید. سپس دو نفر در مقابل هم قرار می گیرند. هر بازیکن یک تخم مرغ را در دست می گیرد به گونه ای که تنها سر یا نوک تخم مرغ مشخص باشد و بقیه آن در مشت پنهان است. سپس یکی از بازیکنان سر تخم مرغ خود را به سر تخم مرغ بازیکن دیگر می کوبد. هدف این است که تخم مرغ یکی از طرفین بشکند. تخم مرغی که سالم می ماند «برنده» و تخم مرغی که می شکند «بازنده» است. بازنده باید تخم مرغ شکسته یا حتی در برخی موارد یک تخم مرغ سالم به فرد برنده بدهد. این بازی تا زمانی که تخم مرغ های بازیکنان تمام شود یا تنها یک تخم مرغ سالم باقی بماند ادامه می یابد. تخم مرغ شکنی در جشن چهارشنبه سوری کردستان علاوه بر جنبه سرگرمی و ایجاد نشاط نمادی از رقابت سالم و کسب پیروزی است. این بازی بهانه ای برای جمع شدن کودکان و جوانان ایجاد خنده و شوخی و سهیم شدن در شادی این شب است و بخشی از آداب و رسوم محلی است که فضای جشن چهارشنبه سوری در کردستان را گرم تر و دلنشین تر می کند.

شال اندازی یکی دیگر از رسوم چهارشنبه سوری در کردستان

شال اندازی که گاهی به آن «کجاوه اندازی» نیز گفته می شود یکی دیگر از آداب و رسوم زیبای چهارشنبه سوری است که در استان های کردستان و کرمانشاه و برخی دیگر از مناطق ایران رایج بوده است. این رسم که بیشتر توسط جوانان به ویژه پسران انجام می شد فرصتی برای طلب حاجت دریافت هدیه و گاهی اوقات راهی برای ابراز علاقه و خواستگاری غیرمستقیم بود. در شب چهارشنبه سوری جوانان با پنهان کردن خود در تاریکی شب یا رفتن به بالای بام خانه های همسایگان آشنایان یا خانه ای که مورد نظرشان بود شال یا دستمالی بلند را از طریق دریچه یا روزنه ای به داخل اتاق یا حیاط خانه آویزان می کردند. صاحب خانه با دیدن شال آویزان متوجه حضور فرد شال انداز می شد. رسم بر این بود که صاحب خانه با سخاوت و روی گشاده هدیه ای در گوشه شال قرار می داد و گره می زد. این هدایا معمولاً شامل آجیل چهارشنبه سوری شیرینی میوه جوراب یا گاهی اوقات مقداری پول بود. سپس فرد شال انداز شال را به بالا می کشید و هدیه خود را دریافت می کرد. در گذشته در برخی مناطق اگر پسری قصد خواستگاری از دختر صاحب خانه را داشت گره ای خاص به گوشه شال می زد و آویزان می کرد. اگر خانواده دختر موافق بودند گره را باز کرده و هدیه را در شال می گذاشتند و شال را برمی گرداندند و این به منزله پاسخ مثبت تلقی می شد. شال اندازی در فرهنگ چهارشنبه سوری کردستان نمادی از بخشش سخاوت پیوند اجتماعی و در مواردی ابراز احساسات بود و فضایی از هیجان و امید را در این شب ایجاد می کرد.

رفتن به دباغ خانه و آوردن آب بدبو

یکی از رسوم کمتر شناخته شده و امروزه تقریباً منسوخ شده در مراسم چهارشنبه سوری در برخی مناطق استان کردستان به ویژه در شهر سنندج قدیم رفتن به دباغ خانه و آوردن مقداری آب بدبو از آنجا بود. این رسم که ممکن است در نگاه اول عجیب به نظر برسد ریشه در باورهای کهن درباره پاکسازی و دفع نحوست داشته است. دباغ خانه ها به دلیل ماهیت کارشان محل هایی بودند که بوی نامطبوعی داشتند و در باور عمومی ممکن بود با ناپاکی و پلیدی مرتبط دانسته شوند. بر اساس فلسفه این رسم پلیدی و کثیفی تنها با کثیفی از بین می رود. بنابراین زنان در صبح چهارشنبه سوری به دباغ خانه می رفتند و مقداری از آب بدبوی آنجا را برداشته و به دست ها و صورت خود می مالیدند. این عمل نمادی از شستشو و پاکسازی خود از هرگونه آلودگی و بدیمنی بود. علاوه بر این آن ها مقداری از این آب بدبو را به خانه آورده و در گوشه های اتاق ها راهروها و ورودی خانه می پاشیدند. این کار با هدف دور کردن بلا بیماری و انرژی های منفی از فضای خانه و محافظت از اعضای خانواده در برابر نحوست انجام می شد. این رسم هرچند امروزه دیگر اجرا نمی شود اما نشان دهنده پیچیدگی و تنوع باورهای مردم در گذشته درباره پاکسازی و بلاگردانی در آستانه سال نو است و جلوه ای از تلاش برای استفاده نمادین از عناصری که در ظاهر ناپاک به نظر می رسند برای دفع ناپاکی های واقعی یا نمادین بود.

بیرون بردن عروسک بلاگردان در جشن چهارشنبه سوری در کردستان

بیرون بردن عروسک بلاگردان یکی از رسوم خاص و بومی جشن چهارشنبه سوری در منطقه بیجار استان کردستان است. این رسم که با هدف دفع بلا و بدیمنی از خانواده و کسب سلامتی و برکت در سال جدید انجام می شود جلوه ای از باورهای مردم این منطقه درباره بلاگردانی و سپردن ناپاکی ها به یک نماد بیرونی است. در این مراسم مردم بیجار عروسکی کوچک از پارچه های رنگی و کهنه می ساختند. این عروسک نمادی از تمام بلاها بیماری ها و بدشانسی هایی بود که در طول سال در خانه و برای اعضای خانواده رخ داده یا ممکن بود رخ دهد. در شب چهارشنبه سوری پس از انجام مراسم دیگر مانند روشن کردن آتش این عروسک را به عنوان «بلاگردان» خانواده در نظر می گرفتند. سپس یکی از اعضای خانواده معمولاً فردی مسن یا کسی که نیت خاصی داشت عروسک را از خانه بیرون می برد. این بیرون بردن عروسک نمادی از خارج کردن تمام بدی ها و نحوست ها از فضای خانه و دور کردن آن ها از خانواده بود. عروسک بلاگردان را در محلی دور از خانه مانند سر چهارراه یا کنار آب جاری رها می کردند یا گاهی آن را می سوزاندند. این رسم نشان دهنده اعتقاد عمیق مردم منطقه بیجار به امکان انتقال بلا و بدیمنی به یک شیء نمادین و دور کردن آن از خود است. بیرون بردن عروسک بلاگردان علاوه بر بعد آیینی فرصتی برای خانواده ها بود تا با انجام این عمل نمادین با امید و روحیه ای تازه به استقبال سال جدید بروند و احساس کنند که بلاها و ناپاکی های سال گذشته را پشت سر گذاشته اند.

هه لپه رکی بخش جدایی ناپذیر مراسم چهارشنبه سوری

هه لپه رکی رقص سنتی و گروهی مردم کرد بخش جدایی ناپذیر و عنصری حیاتی در مراسم چهارشنبه سوری در استان کردستان است. این رقص که نمادی از وحدت همبستگی نشاط و مقاومت فرهنگی مردم کرد محسوب می شود با موسیقی پرشور کردی همراه است و فضایی بی نظیر از شادی و سرزندگی را در این شب ایجاد می کند. پس از برافروختن آتش و انجام سایر آیین ها مردم کردستان اعم از زن و مرد پیر و جوان دست در دست یکدیگر گرد آتش جمع شده و به هه لپه رکی می پردازند. شرکت کنندگان در هه لپه رکی معمولاً دستمال های رنگی مخصوصی به نام «چوپی» را در دست دارند و با حرکات موزون و هماهنگ پاها و دست ها ریتم موسیقی را دنبال می کنند. رهبر گروه رقص که معمولاً در ابتدای صف قرار می گیرد با حرکات دستمال خود ریتم و حرکات رقص را هدایت می کند. هه لپه رکی در چهارشنبه سوری تنها یک رقص ساده نیست؛ این رقص تجلیلی از زندگی طبیعت و فرارسیدن بهار است. مردم کردستان با هه لپه رکی همبستگی خود را به نمایش می گذارند خستگی و سختی های سال گذشته را فراموش می کنند و با انرژی و امید به استقبال سال جدید و رستاخیز طبیعت می روند. شور و هیجان هه لپه رکی صدای موسیقی کردی و شعله های آتش ترکیبی بی نظیر از فرهنگ و سنت را در شب چهارشنبه سوری کردستان خلق می کنند که نشان دهنده روح زنده و پویای مردم این دیار است. هه لپه رکی در این شب فراتر از یک رسم بیانگر هویت جمعی و شادی عمیقی است که در آستانه نوروز در دل مردم کردستان زبانه می کشد.

آیین های محلی چهارشنبه سوری در دیگر استان ها

چهارشنبه سوری در هر استان و منطقه ای از ایران با توجه به فرهنگ و خرده فرهنگ های محلی آداب و رسوم خاص خود را دارد که بر غنای این جشن می افزاید. در حالی که برخی رسوم مانند آتش افروزی و پریدن از روی آتش در بیشتر نقاط مشترک هستند جزئیات و آیین های دیگری نیز وجود دارند که مختص هر منطقه هستند. به عنوان مثال در استان گیلان چهارشنبه سوری با شور و هیجان خاصی برگزار می شود. علاوه بر آتش افروزی و پریدن از روی آتش مردم گیلان با خواندن آوازهای محلی و رقص های سنتی گرد هم می آیند و به شادی می پردازند. استفاده از فشفشه ها و ترقه های بی خطر نیز بخشی از جشن کودکان در این استان است. در استان خراسان چهارشنبه سوری با آیین های ویژه ای همراه است. مردم آتش روشن می کنند و از روی آن می پرند. بازی های سنتی مانند «چوگان» و «کوزه شکنی» نیز در برخی مناطق خراسان برگزار می شود. رسم خانه گردی و عیدی دادن به یکدیگر به صورت آجیل و نبات نیز در این استان دیده می شود. در تبریز چهارشنبه سوری با آتش بازی های بزرگ و پرش از روی آتش همراه است. مردم تبریز نیز مانند سایر نقاط برای دفع بلا از روی آتش می پرند. استفاده از سماورهای قدیمی در جشن های خانگی به عنوان نمادی از مهمان نوازی و دید و بازدید اقوام و دوستان با شیرینی و آجیل از دیگر رسوم این شهر است. این تنوع در آیین های محلی نشان دهنده پویایی فرهنگ ایرانی و توانایی آن در انطباق با شرایط و باورهای هر منطقه در عین حفظ هسته اصلی جشن است و چهارشنبه سوری را به جشنی ملی با رنگ و بوی منطقه ای تبدیل می کند.

قاشق زنی چیست ؟

قاشق زنی یک آیین سنتی در چهارشنبه سوری است که در آن افراد با پوشاندن صورت خود و کوبیدن قاشق بر کاسه در خانه ها از صاحب خانه هدیه دریافت می کنند. این رسم نمادی از بخشش همدردی یا ارتباط با ارواح نیاکان محسوب می شود.

قاشق زنی چه ساعتی انجام میشود ؟

رسم قاشق زنی معمولاً پس از تاریک شدن هوا در شب چهارشنبه سوری یعنی غروب آخرین سه شنبه سال و پیش از پایان مراسم اصلی آتش افروزی انجام می شده است.

من پسری 12 ساله هستم آیا میتوانم در قاشق زنی شرکت کنم ؟

بله در گذشته رسم بر این بود که هم دختران و هم پسران جوان و نوجوان اغلب با پوشاندن چهره خود در آیین قاشق زنی شرکت می کردند و از خانه ها هدیه جمع آوری می کردند.