عمان از نقش آفرینی در مذاکرات ایران و آمریکا چه سودی می برد؟
تمرکز اصلی این گفت وگوها بر کاهش تنش های منطقه ای تبادل زندانیان و امکان کاهش موقت تحریم ها در ازای محدودیت های بیشتر در برنامه هسته ای ایران بوده است. عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران ابراز امیدواری کرد که دو کشور به توافقی کوتاه مدت دست یابند.
عمان با ایفای نقش میانجی گرانه همواره در پی تسهیل ارتباطات میان ایران و آمریکا بوده است. پیش تر در اکتبر ۲۰۲۳ سید بدر بن حمد ابوسعیدی وزیر امور خارجه عمان بر لزوم ادامه گفت وگوها و کاهش تنش ها تأکید کرده بود. وی همچنین ابراز امیدواری کرده بود که گفت وگوهای غیرمستقیم به مذاکرات مستقیم تبدیل شود.
در مجموع عمان با حفظ روابط دوستانه با هر دو کشور به عنوان پلی ارتباطی میان ایران و آمریکا عمل کرده و تلاش دارد تا از تشدید تنش ها جلوگیری کرده و به برقراری ثبات و امنیت در منطقه کمک کند.
اما نقش عمان در مذاکرات ایران و آمریکا به ویژه در مقطع کنونی (آوریل ۲۰۲۵) کلیدی و فعالانه بوده که چند بُعد مهم دارد:
- میانجی گری بی طرفانه و قابل اعتماد
عمان یکی از معدود کشورهای منطقه است که روابط دوستانه ای هم با ایران و هم با آمریکا دارد. این کشور از مداخله در درگیری ها پرهیز کرده و در سیاست خارجی اش اصل بی طرفی را حفظ کرده و با رویکرد آرام و دیپلماتیک خود اعتماد هر دو طرف را جلب کرده است.
- فضای امن برای گفت وگوهای غیرمستقیم:
مکان برگزاری مذاکرات اخیر (۱۲ آوریل ۲۰۲۵) در مسقط بوده که نشان می دهد:
- عمان به عنوان میزبان مطمئن پذیرفته شده
- شرایط امنیتی محرمانه و حرفه ای را برای دیپلماسی پشت پرده فراهم کرده.
- تسهیل کننده تبادل پیام ها و پیشنهادها
در حالی که گفت وگوها همچنان غیرمستقیم هستند:
- عمان نقش «پیک» یا رله کننده پیام ها میان هیئت ایرانی و آمریکایی را بازی می کند
- پیشنهادهایی را نیز برای نقاط اشتراک و کاهش اختلاف ها ارائه داده است.
- تلاش برای کاهش تنش های منطقه ای (با توجه به حساسیت منطقه از جنگ غزه تا تحولات یمن و لبنان:
- عمان سعی دارد ایران و آمریکا را به سمت کاهش تنش های میدانی سوق دهد
- احتمال دارد موضوع تبادل زندانیان و محدودسازی فعالیت هسته ای در قبال کاهش تحریم ها هم در دستور کار باشد.
- پیش زمینه تاریخی (عمان سابقه ای طولانی در تسهیل گفت وگوهای ایران و غرب دارد):
- مذاکراتی که منجر به توافق هسته ای ۲۰۱۵ (برجام) شد در ابتدا محرمانه در عمان شروع شد
- در سال های اخیر نیز چند دور مذاکره غیررسمی و تبادل زندانی با میانجی گری عمان انجام شده است.
اما کشور عمان در طول سال های گذشته با میانجی گری مستمر و برقراری روابطی خوب با طرفین مختلف در مذاکرات ایران و آمریکا نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. در اینجا به چند شخصیت کلیدی عمانی که در این فرآیندها دخیل بوده اند اشاره می کنم:
الف: سید بدر بن حمد ابوسعیدی (وزیر امور خارجه عمان)
سید بدر بن حمد ابوسعیدی وزیر امور خارجه عمان نقش محوری در تسهیل دیپلماسی بین ایران و آمریکا دارد. او:
- همواره با موضع بی طرفانه و معتدل خود به عنوان میانجیگر قابل اعتماد در مذاکرات ظاهر شده
- در چندین مقطع زمانی از جمله در گفت وگوهای مربوط به تبادل زندانیان و کاهش تحریم ها حضوری فعال داشته است.
- در اوت ۲۰۲۳ ابوسعیدی به نقش عمان در تسهیل گفت وگوهای غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن اشاره کرد و تأکید کرد که این کشور همچنان آمادگی دارد تا به روندهای اعتمادسازی کمک کند.
ب: سلطان هیثم بن طارق (سلطان عمان)
سلطان هیثم بن طارق که در ژانویه ۲۰۲۰ پس از مرگ پسرعمویش قابوس بن سعید به سلطنت رسید سیاست خارجی آرام و دیپلماتیک عمان را ادامه داده و به تقویت روابط نزدیک با ایران و غرب توجه دارد. او:
- در سطح بین المللی به عنوان یک رهبر معتدل و میانه رو شناخته می شود که از روش های دیپلماتیک برای حل بحران ها و کاهش تنش ها استفاده می کند
- به ویژه در زمینه مذاکرات هسته ای ایران نقش عمان به عنوان یک پل ارتباطی میان ایران و کشورهای غربی به وضوح دیده شده است.
- سلطان هیثم علاوه بر برقراری روابط خوب با ایران در سطح جهانی هم در تلاش برای ایجاد ثبات در خلیج فارس بوده است.
سیاست های عمان در تسهیل مذاکرات:
درک عمان از موقعیت حساس خود در منطقه به آن اجازه داده تا در نقش میانجی گر به خوبی عمل کند. این کشور به ویژه در این زمینه ها فعالیت می کند:
- عمان به دنبال حفظ بی طرفی است و هیچ گاه خود را وارد جبهه های سیاسی یا نظامی خاصی نمی کند
- در عوض تلاش دارد فضای امن و محرمانه برای گفتگو فراهم کند و از تبدیل شدن بحران ها به درگیری های شدید جلوگیری کند
- مسقط به عنوان مکان مرکزی برای مذاکرات بین ایران و آمریکا انتخاب شده زیرا این کشور فضای غیرتهاجمی و آرامی را برای گفت وگو ایجاد می کند.
روندهای اخیر و تلاش های دیپلماتیک عمان
در ماه های اخیر عمان به عنوان تسهیل کننده و مدیریت کننده پیام ها بین تهران و واشنگتن عمل کرده است. چند نمونه از تلاش های دیپلماتیک اخیر عبارتند از:
- تبادل زندانیان: عمان در اکتبر ۲۰۲۳ به عنوان میانجی بین ایران و آمریکا در مذاکرات مربوط به تبادل زندانیان نقش آفرینی کرد. این اقدام به عنوان یک گام اعتمادساز در مسیر مذاکرات گسترده تر بین دو کشور دیده می شود.
- مذاکرات هسته ای: عمان همچنان بر مذاکرات هسته ای ایران نظارت دارد و از تبدیل شدن توافقات به مذاکرات رسمی و مستقیم بین دو طرف حمایت می کند.
در مجموع عمان به عنوان یک بازیگر دیپلماتیک مؤثر در تلاش است تا فضای گفت وگوی سازنده و کاهش تنش ها را در سطح منطقه ای و بین المللی فراهم کند. این تلاش ها نه تنها به ثبات منطقه ای کمک می کند بلکه به برقراری یک فرایند صلح و دیالوگ میان قدرت های جهانی و کشورهای منطقه ای نیز کمک می کند.
کارشناس ارشد روابط بینالملل
v.ozeiri@gmail.com