کتاب شناسی که نام کوچکش هم خانواده ایران بود – خبرگزاری آنلاین | اخبار ایران و جهان
خبرگزاری آنلاین گروه فرهنگ و ادب _ طاهره طهرانی: هرکس از فرزند او می پرسید «پدرت چکاره است می گفت کتاب می خواند!
_: یعنی چکار می کند؟
_: همین دیگر کتاب می خواند!»
شاید این بهترین توصیف از ایرج افشار باشد مردی که بسیار کتاب می خواند و بسیار کتاب جمع می کرد.
ایرج افشار (زاده ۱۶ آنلاین ۱۳۰۴ تهران – درگذشته ۱۸ اسفند ۱۳۸۹ تهران) یکی از برجسته ترین پژوهشگران فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی بود. می توان گفت او به عنوان پدر کتاب شناسی ایران شناخته می شود و در زمینه های مختلفی از جمله ایران شناسی کتاب شناسی نسخه پژوهی و روزنامه نگاری فعالیت داشت.
ایرج افشار در تهران به دنیا آمد و فرزند دکتر محمود افشار یزدی بود. او تحصیلات خود را در دانشکده حقوق دانشگاه تهران به پایان رساند و بعدها به عنوان استاد در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران مشغول به کار شد.
افشار سابقه تدریس در دانشگاه های داخل و خارج از ایران را داشت و در دانشگاه های برن و ساپورو تدریس کرده است. او همچنین اولین رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بود و در چندین مجله فرهنگی به عنوان سردبیر یا مدیر فعالیت داشت. ایرج افشار در طول عمر فرهنگی خود با مجله و نشریات معتبری همکاری کرد و نوشته هایش در آن ها چاپ شد همچنین وی سردبیر و صاحب امتیاز چند مجله در دوره های مختلف بود. افشار در برخی از نوشته هایش از نام (الف. الف) و (الف. افشار) در دهه ۱۳۲۰ پناه (در مجله ایران ما )۱۳۳۰ و ساسان (در مجله ستاره) ۱۳۳۱ برای خود استفاده کرده است.
افشار از دهه ۲۰ شمسی به بعد با مجله و نشریه های آینده آئین خاورزمین یادگار پیام نو مردم جهان نو خواندنی ها قیام ایران (به جای) جبهه داریا یغما شرق میانه دانش سالنامه کشور ایران اطلاعات ماهانه شهرری آنلاین ایران نمایشگاه اطلاعات ماهانه ایران ما سپیده دم نورجهان عالم هنر سخن آنلاین آموزش و پرورش آسیا کبوتر صلح گل های رنگارنگ عالم هنر ستاره هوخت تئاتر تربیت مجموعه فرهنگ ایران زمین نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران کیهان فرهنگی بامشاد کتاب های ماه راهنمای کتاب اطلاعات نشریه نسخه های خطی نشریه ایران شناسی کاوه سالنامه ایساتیس نشریه سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا ارمغان نشریه اخبار دانشگاه تهران نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز فردوسی وحید نشریه وزارت امور خارجه هنر و مردم نشریه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد یادنامه ایرانی مینورسکی بررسی های تاریخی کتابداری ایرانشناسی نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان مجموعه های فرهنگ ایران زمین خرد و کوشش گوهر بررسی های تاریخی کتاب امروز روابط بین المللی تاریخ نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه تربیت معلم نگین محیط ادب فردای ایران اثر مجموعه فرخنده پیام بیاض حافظ شناسی زبان فارسی در آذربایجان عابدی نامه مجموعه هفتاد مقاله آدینه فصل نامه تئاتر دنیای سخن صوفی کهکشان کلک آرمان جُنگ دانش و فن فصل کتاب نشر دانش ایندوایرانیکا گلچرخ مجموعه های یزدنامه گیلان نامه گیله وا ره آورد تصویر مجموعه نامواره دکتر محمود افشار آینه پژوهش کرانه ایران نامه سال نامه گل آقا گردون مجموعه های نامگانی علی سامی یکی قطره باران کتاب پاژ قافله سالار سخن معارف تحقیقات اسلامی نامه فرهنگستان جهان کتاب نگاه نو گلستان ایرانشناسی ره آورد معارف آینه میراث جهان کتاب فرهنگ نگاه نو فصلنامه شقایق و بخارا هم کاری کرد.
ایرج افشار نزدیک به ۳۰۰ کتاب و بیش از ۳۰۰۰ مقاله در زمینه های مختلف تألیف کرده است. از جمله آثار مهم او می توان به فهرست نامه کتاب شناسی ایران و سواد و بیاض اشاره کرد. او همچنین به عنوان مصحح متون کهن فارسی شناخته شده است. او همچنین عضو شورای عالی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و انجمن ایران شناسی بود و در نهادهای مختلف پژوهشی و فرهنگی فعالیت می کرد. او به دلیل تلاش هایش در زمینه اطلاع رسانی فرهنگی و تدوین منابع اطلاعاتی از مهم ترین چهره های فرهنگی ایران به شمار می رود.
در آثار برجسته استاد ایرج افشار از پیشکسوتان و نوآوران برجسته حوزه ایران شناسی می توان به مواردی بی نظیر اشاره کرد که سهم بسزایی در اعتلای این رشته داشته اند. دفتر کتاب های ایران یکی از مهم ترین اقدامات او آغازگر تدوین و انتشار کتاب شناسی ملی بود؛ اثری بنیادین که تا پیش از آن هیچ نهادی برای نشر آن پیش قدم ن شده بود. این دفتر نقطه عطفی در ثبت و بازنمایی رسمی کتاب های منتشر شده در کشور به شمار می رود. از دیگر دستاوردهای ارزشمند او تصحیح و انتشار متون کهن فار سی است. آثار درخشانی چون «الصیدنه فی الطب» (ترجمه فارسی) از ابوریحان بیرونی در زمینه داروشناسی باستان و «مجمل الحکمه» ترجمه ای حکیمانه از رسائل اخوان الصفا شاهدی بر تلاش او برای زنده نگه داشتن گنجینه های علمی گذشته بوده اند. یکی دیگر از آثار ماندگار ا ستاد مجموعه بی نظیر «فهرست مقالات فارسی» است؛ اثری که به نوعی شاه کلید پژوهش های فارسی زبان محسوب می شود.
از دیگر آثار او می توان به «فهرست دستنویس های فارسی در کتابخانه ملی اتریش و آرشیو دولتی اتریش در وین» اشاره کرد. این فهرست که توسط نشر فهرستگان به چاپ رسید به درستی به عنوان کتاب سال ۱۳۸۲ خورشیدی انتخاب شد.کتاب هایی مانند: «حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر» «سمریه: در مزارات سمرقند» «جامع مفیدی» «اسکندرنامه» «تاریخ مختصر اصفهان» «دیوان کهنه حافظ» «تاریخ ایران در دوره قاجار» «اخبار مغولان در انبانه ملأ قطب» «الاکیال و الاوزان» و بسیا ری دیگر تنها بخشی از تلاش های بی وقفه او برای کشف و انتشار منابع گوناگون ایران شناسی است.
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و ایرج افشار
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به عنوان بزرگ ترین کتابخانه دانشگاهی ایران توسط اهدای سید محمد مشکات در سال ۱۳۲۸ بنیان گذاری شد. او ۱۳۲۹ نسخه خطی نفیس را به دانشگاه تهران اهدا کرد که هسته اصلی این کتابخانه را تشکیل داد. در سال ۱۳۴۶ مدیریت کتابخانه به صورت مستقل درآمد و ایرج افشار به عنوان رئیس کتابخانه مرکزی منصوب شد. همچنین سید حسین نصر به ریاست شورای کتابخانه مرکزی که شامل ۱۶ عضو بود انتخاب گردید. به این ترتیب بهره برداری از ساختمان جدید و نیمه تمام این کتابخانه در شهریور ۱۳۴۹ آغاز شد و نسخه های خطی موجود در دانشکده های این دانشگاه به این ساختمان منتقل گردید. برای احداث و تجهیز آن بیش از بیست میلیون تومان از اعتبارات سازمان برنامه هزینه شد. این بنا در سال ۱۳۵۰ به طور رسمی افتتاح گردید. همچنین در همان سال ایرج افشار انتشار کتاب ها فهرست ها و جزوات مربوط به کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد را پایه گذاری کرد. اکنون این کتابخانه به عنوان بزرگ ترین کتابخانه دانشگاهی ایران شناخته می شود.
سال ۱۳۲۸: سید محمد مشکات ۱۳۲۹ نسخه خطی را به دانشگاه تهران اهدا کرد.
سال ۱۳۴۶: کتابخانه مستقل شد و ایرج افشار به مدیریت آن منصوب شد.
سال ۱۳۵۰: بنای فعلی کتابخانه گشایش یافت و انتشارات کتابخانه مرکزی توسط ایرج افشار تأسیس شد.
سال ۱۳۵۳: مرکز اسناد به کتابخانه اضافه شد و نام آن به کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد تغییر یافت.
زندگی علمی افشار همواره با عشق و علاقه به کتاب و نسخه شناسی پیوند خورده بود. او با نگارش بیش از ۳۰۰ اثر در حوزه ایران پژوهی تصحیح متون و انتشار بیش از ۲۰۰۰ مقاله علمی خدماتی بی بدیل به تاریخ فرهنگ و ادب ایران ارائه کرد. علاوه بر این تدوین ۷۷ مقاله به زبان های غیرفارسی نگارش ۱۶۲ مقدمه برای آثار دیگران مشارکت در فهرست نگاری نسخه های خطی دانشگاه هاروارد و همکاری با مجموعه وسیعی از ناشران و انجمن ها نشان دهنده جایگاه ویژه او در عرصه فرهنگی است. از یادگارهای ماندگار او نیز می توان به اهدای کتابخانه شخصی اش اشاره کرد؛ مجموعه ای ارزشمند شامل بیش از ۳۰ هزار نسخه خطی و چاپی که بستر تحقیقاًتی غنی برای پژوهشگران امروز فراهم آورده است.
می گویند: «الاسماء تنزل من السماء» (نام ها از آسمان نازل می شوند). ایرج در شاهنامه نام سومین پسر فریدون است نامی که آن را کوتاه شده ایران ویج (سرزمین مرکزی ایران) می دانند و در ریشه با ایران و آریا هم خانواده است. ایرج افشار یزدی فرزندی شایسته برای ایران بود.