آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی؛ مرجع فاضل و موسّس مجمع جهانی اسلام در لندن

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(دانا نیوز) در ۲۴ جمادی الثانی ۱۴۱۴ هجری قمری (۱۸ آذر ۱۳۷۲ هجری شمسی) آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی یکی از مراجع بزرگ و تأثیرگذار شیعه در شهر قم دار فانی را وداع گفت. ایشان علاوه بر مرجعیت دینی به عنوان مؤسس مجمع جهانی اسلام در لندن نقش مؤثری در گسترش معارف اسلامی در سطح بین المللی داشتند. خدمات ایشان به جامعه اسلامی خصوصاً در زمینه ی تعلیم و تربیت تأسیس مؤسسات فرهنگی و اجتماعی و نقش آفرینی در تحولات سیاسی و اجتماعی همواره در حافظه تاریخ باقی خواهد ماند.

آیت الله گلپایگانی با تعهد به اصول و ارزش های اسلامی همواره در راه دفاع از حق و عدالت گام برداشتند. فعالیت های علمی و اجتماعی ایشان نه تنها به شیعیان بلکه به مسلمانان سایر مذاهب نیز الهام بخشیده است. تلاش های پیگیر ایشان برای ترویج تفکرات اهل بیت (ع) و توسعه فرهنگی در جامعه اسلامی میراثی جاودانه از ایشان به یادگار گذاشته است.

تولد و دوران تحصیلات

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در ۱ فروردین ۱۲۷۸ هجری شمسی در روستای گوگد از توابع شهرستان گلپایگان در استان اصفهان به دنیا آمد. وی از کودکی تحت تربیت دینی قرار گرفت و تحصیلات خود را ابتدا در زادگاه خود و سپس در حوزه علمیه اراک آغاز کرد. آیت الله گلپایگانی در سن جوانی برای ادامه تحصیلات به قم مهاجرت کرد و در محضر اساتیدی چون آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت الله بروجردی کسب علم کرد. ایشان از همان ابتدا با استعداد و اجتهاد عمیق خود به سرعت در حوزه های مختلف علمی پیشرفت کرد.

در دوران تحصیلات آیت الله گلپایگانی علاوه بر مباحث فقهی به علوم عقلی و فلسفی نیز علاقه مند بود. ایشان با روش های آموزشی نوین و سنتی ترکیب کرده و شاگردان زیادی تربیت کرد. از جمله مهم ترین اساتیدی که تأثیر زیادی در شکل گیری شخصیت علمی ایشان داشتند آیت الله بروجردی بود که به او در زمینه های مختلف فقه و اصول راهنمایی های ارزشمندی ارائه کرد. مصداق واقعی دیگر تلاش های علمی و فرهنگی او در حوزه علمیه قم است که به تدریج مرکز آموزش عالی شیعه در ایران شد.

در طول این دوران آیت الله گلپایگانی به مباحث اخلاقی نیز توجه ویژه ای داشت و تأکید زیادی بر تقویت ارتباط با مردم و تعاملات اجتماعی داشت. مصداق تاریخی این توجه مشارکت در حل مشکلات اجتماعی و مسائل سیاسی مردم بود که وی را به یکی از شخصیت های برجسته ی روحانی در آن دوران تبدیل کرد.

مرجعیت و فعالیت های اجتماعی

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی پس از درگذشت آیت الله بروجردی به عنوان مرجع تقلید شناخته شد و جایگاه بسیار مهمی در حوزه علمیه قم پیدا کرد. ایشان مرجعیتی را که با انسجام علمی و اخلاقی همراه بود توسعه داد و توانست پایه های فقهی محکمی برای جامعه شیعی فراهم کند. آیت الله گلپایگانی در این دوران مسائل مختلفی از جمله حجاب دیه معاملات و سایر مسائل مستحدثه را مورد بررسی قرار داد و فتاوای دقیق و مستدل ارائه کرد.

آیت الله گلپایگانی در کنار مسائل فقهی به امور اجتماعی و فرهنگی نیز توجه ویژه ای داشت. وی با تأسیس مراکز آموزشی مدارس دینی و مؤسسات پژوهشی نقش بسزایی در رشد علمی و دینی طلاب و روحانیون داشت. مصداق بارز این تلاش ها تأسیس کتابخانه های عمومی و مراکز پژوهشی در شهر قم است که بسیاری از شاگردان در آنجا به تحقیق و آموزش می پرداختند.

از دیگر ویژگی های مرجعیت آیت الله گلپایگانی تعامل منطقی و همراه با مشورت با سایر علمای بزرگ بود. او با علمای برجسته ای چون امام خمینی(ره) آیت الله محقق داماد و آیت الله طباطبایی در مسائل مختلف به مشورت پرداخت و این همفکری ها موجب وحدت هرچه بیشتر حوزه های علمیه شد.

آثار و تألیفات

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در طول دوران زندگی خود آثار ارزشمندی از خود به جا گذاشت. یکی از مهم ترین آثار ایشان کتاب «تحریر الوسیله» است که در زمینه فقه به نگارش درآمده و به عنوان مرجع مهم فقهی در اختیار بسیاری از طلاب و مجتهدان قرار دارد. این کتاب با دقت و عمق علمی بالا نوشته شده و مسائل مستحدثه را با استدلال های قوی بررسی می کند. مصداق واقعی دیگر رساله های علمی متعدد ایشان در زمینه هایی همچون اصول فقه معاملات و عبادات است که تأثیر زیادی بر جامعه علمی شیعه گذاشته است.

آثار تفسیر قرآن نیز یکی دیگر از برجستگی های علمی آیت الله گلپایگانی است. وی با تفسیر آیات مختلف قرآن و ارائه دیدگاه های دقیق و محققانه جایگاه بلندی در عرصه تفسیر قرآن کریم پیدا کرد. مصداق تاریخی این تأثیر استفاده مراجع دیگر همچون آیت الله خوئی از این تفاسیر برای آموزش و پژوهش است.

همچنین آیت الله گلپایگانی مقالات و سخنرانی هایی درباره مسائل اجتماعی و سیاسی داشته که در آن ها به مشکلات جامعه شیعه پرداخته و راهکارهای مناسب ارائه کرد. این مقالات به ویژه در مسائل حقوقی و حجاب نقش بسزایی در جهت دهی به جامعه دینی داشتند.

نقش در شکل گیری حوزه علمیه قم

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در سال های فعالیت خود تأثیر بسزایی در گسترش حوزه علمیه قم داشت. ایشان علاوه بر تدریس و تربیت شاگردان متعدد نقش مؤثری در بنیان گذاری و توسعه مدارس و مکتب های مختلف دینی ایفاء کرد. مصداق بارز این نقش تأسیس مدرسه حجتیه و مشارکت فعال در گسترش دروس تخصصی و غیرتخصصی در حوزه های مختلف علمی است.

حوزه علمیه قم در دوران مرجعیت آیت الله گلپایگانی به مرکزیت و رشد علمی زیادی دست یافت. این حوزه در زمینه های فقه اصول کلام فلسفه و اخلاق به یکی از بزرگ ترین مراکز علمی جهان شیعه تبدیل شد. مصداق تاریخی دیگر وجود شاگردانی مانند آیت الله مصباح یزدی و آیت الله جوادی آملی است که در حوزه علمی و فلسفی از شاگردان ایشان بوده اند و در معرفی معارف اسلامی نقش برجسته ای داشته اند.

آیت الله گلپایگانی به دلیل اشراف کامل بر مسائل روز و تطبیق اصول فقهی با زمانه آثار مهمی از خود به یادگار گذاشت که به عنوان ستون های اصلی علوم اسلامی شناخته می شوند. این تأثیرات همچنان در حوزه علمیه قم و سایر مراکز دینی محسوس است.

تلاش های بین المللی

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی علاوه بر فعالیت های علمی و داخلی تلاش های بین المللی گسترده ای نیز داشت. ایشان در سال های مختلف با علمای جهان اسلام ارتباط برقرار کرد و در راستای وحدت دنیای اسلام گام های بلندی برداشت. مصداق واقعی این تلاش ها تأسیس مجمع جهانی اسلام در لندن است که به عنوان مرکزی برای تبادل علم و فرهنگ اسلامی فعالیت داشت.

ملاقات های ایشان با علمای مختلف جهان اسلام به ویژه در کشورهای عربی نقش مهمی در اتحاد مسلمانان در برابر مسائل مشترک داشت. مصداق تاریخی دیگر این تلاش ها نقش آفرینی آیت الله گلپایگانی در کنفرانس های علمی و دینی بین المللی بود که با حضور رهبران و اندیشمندان مختلف برگزار می شد.

یکی از اقدامات برجسته ی ایشان ترویج شیوه های اعتدالی و اجتهادی در مسائل فقهی بود که موجب وحدت بیشتر میان مسلمانان شد. این رویکرد توانست اختلافات فرقه ای را کاهش دهد و در عین حال جایگاه علمای شیعه را در میان اهل سنت تثبیت کند.

تعامل با حکومت و سیاست

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی همواره بر استقلال حوزه علمیه و عدم دخالت در امور سیاسی تأکید داشت اما این به معنای عدم توجه به مسائل اجتماعی و سیاسی نبود. ایشان با توجه به شرایط روز همواره دیدگاه های علمی و دینی خود را با حساسیت هایی که در هر دوره داشت مطرح می کرد. مصداق بارز این رویکرد ارتباط ایشان با حکومت های وقت بود که همیشه در چارچوب حفظ اصول دینی و عدم ورود به مسائل حکومتی صورت می گرفت.

آیت الله گلپایگانی در بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی نظرات خود را از طریق بیانیه ها و خطبه های نماز جمعه اعلام می کرد. این نظرات عمدتاً با تکیه بر اصول فقهی و اخلاقی بودند و برای حفظ مصالح عمومی جامعه صورت می گرفت. مصداق تاریخی دیگر واکنش های ایشان به مسائل حساس مانند انقلاب اسلامی و حمایت از اقدامات مردمی بود بدون این که به صورت مستقیم وارد سیاست های اجرایی شوند.

یکی دیگر از ویژگی های تعاملی ایشان مشورت با علمای دیگر در مسائل حکومتی بود که موجب همگرایی بیشتر میان مراجع و روحانیت می شد. این موضوع موجب تثبیت جایگاه ایشان در میان عموم مردم و مسئولان کشور شده بود.

مبارزات علیه استعمار و استبداد

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در طول دوران فعالیت خود مبارزه با استعمار و استبداد را سرلوحه ی کارهای خود قرار داده بود. وی همواره بر لزوم حفظ استقلال و هویت اسلامی جامعه تأکید داشت و در برابر نفوذ بیگانگان موضع گیری قاطع داشت. مصداق تاریخی این مبارزات فعالیت های ایشان در دفاع از مراجع دیگر همچون آیت الله کاشانی در برابر فشارهای سیاسی و فرهنگی بود.

آیت الله گلپایگانی در کنار ترویج آموزه های دینی با نفوذ افکار غربی و الحادی به شدت مبارزه کرد. ایشان با برگزاری مجالس و سخنرانی های مختلف به مردم هشدار می داد که نباید اجازه دهند ارزش های اسلامی تحت تأثیر فرهنگ های بیگانه قرار گیرد. مصداق دیگر حضور فعال ایشان در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت بود که با حمایت از آیت الله کاشانی و دیگر علمای مبارز در حفظ حقوق ملت ایران نقش آفرینی کرد.

این تلاش ها موجب شد که آیت الله گلپایگانی به یکی از چهره های شاخص مبارزات اسلامی علیه سلطه استبداد و استعمار تبدیل شود. رویکرد او همواره بر محور حمایت از حق و عدالت بود که در تمامی مراحل زندگی علمی و اجتماعی او مشهود بود.

موسس مجمع جهانی اسلام در لندن

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در دهه های آخر عمر خود با توجه به گسترش ارتباطات بین المللی و اهمیت وحدت مسلمانان اقدام به تأسیس مجمع جهانی اسلام در لندن کرد. این مجمع با هدف تقویت روابط علمی و فرهنگی میان شیعیان و سایر مسلمانان در سراسر جهان فعالیت کرد. مصداق تاریخی این اقدام پذیرش علمای برجسته ای از سراسر جهان اسلام بود که در جلسات و کنفرانس های این مجمع حضور داشتند و در راستای توسعه ی آموزه های اسلامی همکاری می کردند.

تأسیس مجمع جهانی اسلام علاوه بر تقویت ارتباطات علمی نقش مهمی در معرفی اسلام واقعی به جهانیان داشت. این مجمع با انتشار کتاب ها و مقالات مختلف به نقد تفکرات افراطی و تکفیری پرداخته و به ترویج اندیشه های اعتدالی پرداخت. مصداق دیگر تلاش های مجمع برگزاری سمینارها و کارگاه های آموزشی برای جوانان مسلمان در جهت تقویت هویت اسلامی و مقابله با تهدیدات فرهنگی بود.

این مجمع همچنین نقش بسزایی در معرفی چهره های برجسته ی علمای شیعه به جهانیان داشت. مصداق تاریخی این فعالیت ها برگزاری نشست های بین المللی با حضور شخصیت های برجسته مانند امام موسی صدر و آیت الله خمینی(ره) بود که زمینه ی وحدت هرچه بیشتر مسلمانان را فراهم می کرد.

مجموعه ی این اقدامات نشان دهنده ی دیدگاه جامع و جهانی آیت الله گلپایگانی نسبت به مسائل روز جهان اسلام و تلاش های ماندگار ایشان در تقویت ارزش های اسلامی در سطح بین المللی بود.

تأثیرات سیاسی و اجتماعی

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در عرصه های سیاسی و اجتماعی نیز تأثیرات عمیقی از خود به جای گذاشت. وی همواره بر وحدت حوزه و دانشگاه تأکید داشت و معتقد بود که بدون همراهی این دو نهاد نمی توان به توسعه و پیشرفت جامعه دست یافت. مصداق تاریخی این نظر حمایت مستمر ایشان از همکاری های علمی بین حوزه و دانشگاه بود که به تدریج آثار علمی و فرهنگی آن در جامعه مشهود شد.

ایشان همچنین نقش برجسته ای در آموزش اصول انقلاب اسلامی به نسل جدید ایفاء کرد و در بسیاری از بیانیه ها و سخنرانی های خود جوانان را به حفظ اصول اسلامی و تلاش برای اصلاح جامعه دعوت می کرد. مصداق دیگر این نقش حمایت ایشان از گفتمان امام خمینی(ره) و نهضت اسلامی بود که به پیروزی انقلاب اسلامی ایران انجامید.

آیت الله گلپایگانی با تاکید بر نقش روحانیت در سیاست تأثیرگذاری بی بدیلی در مسائل مهم اجتماعی و سیاسی داشت و همواره بر اساس اصول اسلامی و منافع عمومی تصمیم گیری می کرد.

وفات و ادامه راه

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در تاریخ ۲۴ جمادی الثانی ۱۴۱۴ هجری قمری (۱۸ آذر ۱۳۷۲ شمسی) در قم دار فانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت. فقدان ایشان ضایعه ای عظیم برای حوزه علمیه و جامعه اسلامی به حساب می آمد. اما آثار علمی و اخلاقی برجای مانده از ایشان همواره یادآور تلاش های بی وقفه ی ایشان در جهت رشد و تعالی جامعه اسلامی است. مصادیق واقعی این آثار تأسیس مکتب فکری و تربیت شاگردانی همچون آیت الله العظمی خامنه ای و دیگر مراجع تقلید است که در مسیر علم و دین راه ایشان را ادامه می دهند.

مرجعیت آیت الله گلپایگانی علاوه بر نقش علمی در حفظ وحدت و انسجام حوزه های علمیه و تقویت ارتباط بین مراجع شیعه با یکدیگر موثر بود. مصداق دیگر ایجاد روابط نزدیک تر میان حوزه های علمیه قم و نجف اشرف و تأثیرات آن در گسترش معارف اسلامی بود.

همچنان که ایشان در دوران حیات خود به عنوان ستاره ای در آسمان علم و اخلاق می درخشید میراث علمی و معنوی او نیز همواره در تاریخ اسلام باقی خواهد ماند و به عنوان الگویی برای نسل های آینده خواهد بود.

با توجه به مطالب فوق «آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی» با بیش از نیم قرن تلاش در زمینه های دینی علمی و اجتماعی تأثیر عمیقی بر جامعه اسلامی داشتند. مرجعیت ایشان و نقش آفرینی در تأسیس مجمع جهانی اسلام به گسترش معارف شیعه در سطح بین المللی کمک شایانی کرد. همچنین خدمات علمی و تربیتی ایشان در پرورش شاگردان برجسته از جمله آیت الله ناصر مکارم شیرازی و آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی آثار ماندگاری در حوزه علمیه به جا گذاشت.

در نهایت میراث فکری و عملی آیت الله گلپایگانی علاوه بر جامعه ی شیعه برای مسلمانان دیگر مذاهب نیز الهام بخش بوده و خواهد بود. تلاش های ایشان در راه حفظ اصول اسلامی و توسعه ی فرهنگ دینی همچنان در ادامه ی مسیر علمی و اجتماعی جامعه ی اسلامی راهنما خواهد بود.

انتهای پیام