پیامد شهادت نزدیک‌ترین دوست به گروه‌های مقاومت/ مروری بر میراث وزیرخارجه فقید
رسول سلیمی: حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه فقید کشورمان در اردیبهشتِ ۱۳۴۳ در دامغان سمنان متولد شد و در سن هفت سالگی پدر خود را از دست داد تا بار مسئولیت اداره زندگی آنها بر دوش مادر و برادر بزرگ‌ترش بیفتد. زندگی در خانواده ای معمولی او را بیش از هر زمان با دغدغه های مردم از نزدیک آشنا کرد. در ادامه در سال ۱۳۷۳ ازدواج کرد و حاصل ازدواج با همسرش یک دختر و پسر شد. پس از دریافت کارشناسی ارشد خود در امور بین الملل از دانشگاه تهران، امیرعبداللهیان، در سن ۳۳ سالگی به سمت معاون سفیر در بغداد ارتقا یافت و پس از چهار سال خدمت در این پست، در سال ۲۰۰۱، مدیریت میز خلیج فارس در وزارت امور خارجه را عهده دار شد. در جریان حمله امریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، امیرعبداللهیان به معاون دستیار ویژه عراق در وزارت امور خارجه ایفای مسئولیت کرد.
او از جمله تکنوکرات های وزارت خارجه بود که بدون دارا بودن وابستگی به شخصیت ها یا جریان های سیاسی در مدار بروکراسی ایران رشد و تربیت شد و تا عالی ترین مقام وزارت ارتقا یافت.
گفته می شود حسین امیرعبداللهیان که به تازگی در سانحه سقوط بالگرد رئیس جمهور به شهادت رسید، تسلط ویژه ای بر جریان های سیاسی حاکم بر کشورهای عربی داشته است. روابط نزدیک او با حزب الله لبنان همواره از سوی ناظران سیاسی مورد توجه بوده است. چه آنکه نزدیکی ارتباط او با حزب الله لبنان به ارتباط صمیمی او با سردار سلیمانی باز می گردد. وی به علت دو دهه مسئولیت در وزارت امور خارجه به‌خصوص در سمت عربی و آفریقایی این وزارتخانه، ارتباط نزدیکی با شهید سلیمانی داشت.
زمانی که قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه شد و امیرعبداللهیان کارشناس عراق در وزارت امور خارجه بود، ارزیابی آنها از یکدیگر آن دو را در یک گروه فکری برای کنشگری مشترک قرار داد. در جریان تحولات عراق در سال ۲۰۰۳ با سرنگونی صدام حسین، او مسئول پرونده عراق در وزارت امور خارجه می‌شود. تسلط امیرعبداللهیان بر حوزه کشورهای عرب خلیج فارس باعث می شود تا سردار سلیمانی برای پیگیری امور مرتبط با کشورهای محور مقاومت، شخصاً با وی در ارتباط باشد.
از سال ۲۰۲۱ که عراق میزبان پنج دور مذاکرات مستقیم بین عربستان سعودی و ایران بود تا روابط قطع شده از سال ۲۰۱۶ را احیا کند، امیرعبداللهیان در دور ششم مذاکرات در سطح وزیران پس از نشست در عمان اردن در دسامبر ۲۰۲۲ با فیصل بن فرحان ال سعود، وزیر امور خارجه عربستان سعودی دیدار کرد و در پایان گفتگوی آنها اعلام شد که هر دو کشور برای گفتگوی بیشتر اماده هستند. در ژانویه ۲۰۲۳، فیصل در یک پنل در مجمع جهانی اقتصاد در داووس تاکید کرد که “ریاض در تلاش است تا مسیر گفتگو با ایران پیدا کند”. بنابراین در شرایط تلاش های مستمر امیرعبداللهیان، دو کشور ایران و عربستان، از سرگیری روابطشان را در ۱۰ مارس ۲۰۲۳ پس از توافقی با میانجیگری چین اعلام کردند.
از سوی دیگر دیدارهایی که امیرعبداللهیان بعد از حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل با حزب الله لبنان داشت نشان می داد کانال دیپلماتیک مطمئنی از سوی دو طرف ایران و لبنان محسوب می شود. از این رو او تلاش کرد بعد از افزایش حملات اسرائیل به غزه، دیپلماسی ایران با کشورهای عربی را بر هدف آتش بس میان اسرائیل و حماس متمرکز کند.
امیرعبداللهیان بعد از تنش زدایی از روابط خارجی ایران با عربستان کوشش کرد روابط تجاری ایران و سایر کشورهای عربی توسعه پیدا کند. در این راستا او در ژوئیه ۲۰۲۳ با محمد بن عبدالعزیز الخلیفی وزیر امور خارجه قطر دیدار کرد. انها در مورد فعالیت مشترک در پروژه های زیربنایی بحث کردند.
تسلط امیرعبداللهیان به زبان عربی و سوابقش در معاونت عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه به تقویت ارتباط ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس منجر شد. او که آن زمان برای مدتی بعد به عنوان سفیر بحرین فعالیت می کرد، تلاش کرد تا تنش ها با نخبگان سنی حاکم در این کشور عمدتا شیعه را کاهش دهد. اگرچه ایران روابط صمیمی با قطر و عمان داشت اما تنش زدایی از رابطه ایران و عربستان، از مهمترین اقدامات امیرعبداللهیان در زمان تصدی وزارت خارجه بود.
وزیر فقید خارجه کشورمان کوشش کرد ارتباط سوریه، لبنان، یمن و عراق را در هماهنگی کامل با نیروهای مسلح کشور تقویت کند. راهبرد تقویت محور مقاومت در برابر اسرائیل به اولویت نخست او بعد از حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل تبدیل شد اگرچه سیاست ایران در آن زمان، استقلال رای گروه های مقاومت بود اما مواضع ایران در پشتیبانی مالی و نظامی از این گروه ها که از سوی رهبرانقلاب اعلام شده بود، از سوی وزارت خارجه نیز دنبال شد.
احیای برجام اگرچه در نخستین روزهای تصدی وزارت خارجه از سوی امیرعبدللهیان به علی باقری واگذار شد اما خوشبینی دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۰ باعث شد تا مذاکرات با تاخیر و البته به صورت غیرمستقیم آغاز شود. گذر زمان به مخالفان تنش زدایی از روابط ایران و امریکا در داخل و خارج ایران فرصت داد تا از رویدادهای بین المللی از جمله جنگ اوکراین و غزه بهترین بهره برداری را در جهت فاصله گذاری بین ایران و امریکا داشته باشند. تا آنجا که تقریبا در شرایط کنونی انگیزه ای برای احیای توافق از سوی دو طرف وجود ندارد.
البته سابقه مذاکره امیرعبداللهیان با امریکایی ها به سال ۱۳۸۶ باز می گردد که او در نشست سه جانبه ایران-آمریکا-عراق در بغداد، سرپرست تیم مذاکره کننده ایرانی بود. این نشست با هدف تأمین امنیت عراق به درخواست آمریکایی‌ها که شرایط عراق را خطرناک خوانده بودند برگزار شده بود و رهبرانقلاب نیز صرفا اجازه داده بود به دلیل شرایط عراق و درخواستی که دولت عراق کرده است، ایران فقط در موضوع عراق در این مذاکرات حضور پیدا کند. البته این مذاکرات پس از سه جلسه بدون نتیجه ناکام ماند.
وزیر خارجه فقید ایران همچنین اولین مقام رسمی ایرانی است که پس از بازگشایی سفارت بریتانیا در تهران در دور اول ریاست جمهوری حسن روحانی برای مذاکرات منطقه‌ای به لندن دعوت شد و با وزیر امور خارجه وقت انگلستان دیدار کرد. چه آنکه او مذاکرات منطقه‌ای با فدریکا موگرینی را در پرونده خود دارد و دیدارهای زیادی با دبیرکل سازمان ملل متحد، بان کی‌مون و دبیرکل حزب‌الله لبنان، سید حسن نصرالله داشته است.
ناظران سیاسی او را دیپلماتی در ذیل گفتمان آرمانگرایی واقع بینانه دسته بندی می کنند. نماینده تفکری که تلاش می کرد سیاست های کلی جمهوری اسلامی را با اولویت تقویت آرمان ها و از مسیری دیپلماتیک به اهداف تعیین شده برساند. در این مسیر، تقویت کشورهای میدان مقاومت در برابر اسرائیل به فراخور رویدادهای خارج از برنامه ریزی از جمله حمله هفتم اکتبر، با اولویت بیشتری در دستور کار او قرار گرفت. مسیری که تا هفته قبل خبرهای از سرگیری مذاکره با امریکا در یکی از کشورهای عربی بار دیگر وزارت خارجه ایران را در صدر اخبار بین المللی قرار داد اما حادثه سقوط بالگرد رئیس جمهور سیزدهم اجازه نداد این مذاکرات با حضور او به نتیجه برسد و علی باقری جایگزین او در وزارت خارجه شد. تغییری که به نظر نمی رسد تحول بنیادینی را در سیاست خارجی ایجاد کند.
۳۱۱۲۱۳