تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر ترویج اطلاعات نادرست پزشکی

به مناسبت روز جهانی بهداشت؛

خبرگزاری علم و فناوری آنا، نوید فرخی؛ شبکه‌های اجتماعی در عصر دیجیتال به ابزارهای قدرتمندی برای اشتراک‌گذاری اطلاعات از جمله محتوای مرتبط با سلامت تبدیل شده‌اند. افراد برای کسب اطلاعات سلامت به پلتفرم‌هایی مانند فیس‌بوک، توییتر و اینستاگرام روی می‌آورند و این شبکه‌ها پر از اطلاعات مختلف از رژیم‌های غذایی گرفته تا درمان‌های پزشکی جدید است. با وجود مزایای بی شمار فضای جدید، یک چالش مهم وجود دارد و آن گسترش اطلاعات نادرست در حوزه بهداشت و سلامت است.

طبعاً انتشار سریع اطلاعات سلامت در شبکه‌های اجتماعی پیامدهای مثبت و منفی دارد. از جنبه نکات مثبت می‌توان به انتشار نکات ارزشمند، یافته‌های تحقیقاتی جدید و… اشاره کرد. به عنوان مثال رسانه‌های اجتماعی در افزایش آگاهی در مورد مسائل مربوط به سلامت روان و ترویج انتخاب‌های سبک زندگی سالم موثر بوده‌اند. با این حال روی دیگر سکه این است همین پلتفرم‌ها به بستری برای افسانه‌‌سازی، دروغ‌پردازی و انتشار درمان‌های اثبات‌نشده تبدیل شده‌اند که می‌توانند خطرات جدی برای سلامت عمومی ایجاد کند. در بحبوحه همه‌گیری اخیر، انتشار اطلاعات نادرست مرتبط با کووید۱۹، واکسن‌ و سایر موضوعات پزشکی بعضاً به ایجاد شبهه و تردید در تزریق واکسن دامن زده و به گسترش بیماری‌های قابل پیشگیری کمک کرده بود.

از منظر علمی افزایش شمار اطلاعات غلط بهداشتی در شبکه‌های اجتماعی نگران‌کننده است. چنین کاری اعتبار اطلاعات صحیح مبتنی بر شواهد را تضعیف می‌کند و از سوی دیگر اعتماد به متخصصان درمانی و کارشناسان مراقبت‌های بهداشتی را از بین می‌برد. علاوه بر این، ادعاهای گمراه‌کننده می‌توانند عواقب جدی در دنیای واقعی داشته باشند و افراد را به تصمیم‌گیری ناآگاهانه در مورد سلامت سوق دهد.

یکی از دلایل اصلی انتشار اطلاعات نادرست بهداشتی در رسانه‌های اجتماعی، فقدان مکانیسم‌های نظارت و بررسی واقعیت است. در حالی که برخی از پلتفرم‌ها اقدامات مبتنی بر هوش مصنوعی را برای مبارزه با اطلاعات نادرست انجام داده‌اند (مانند برچسب زدن به محتوای نادرست یا هدایت کاربران به منابع قابل اعتماد)، حجم انبوه اطلاعات، نظارت مؤثر را به چالش می‌کشد.

علاوه بر این الگوریتم‌هایی که باعث مشاهده شدن محتوا در رسانه‌های اجتماعی می‌شوند، به محتوای هیجان‌انگیز یا بحث‌برانگیز نسبت به اطلاعات دقیق و ظریف اولویت می‌دهند. این اطلاعات می‌تواند «اتاق‌های پژواکی» را به وجود بیاورد که در آن افراد در معرض اطلاعاتی قرار می‌گیرند که با علم همخوانی ندارد و اطلاعات غلط را تقویت می‌کند.

یکی دیگر از عوامل مؤثر در انتشار اطلاعات غلط بهداشتی، اصطلاحاً «دموکراتیک کردن» نشر اطلاعات در رسانه‌های اجتماعی است. براساس روش‌شناسی علمی، هر گونه اطلاعات (از جمله دانش بهداشتی) پس از عبور از مراحل علمی مورد داوری همتا قرار گرفته و سپس منتشر می‌شود. به همین علت محتوای علمی تحت بررسی دقیق و نظارت افراد خبره قرار می‌گیرد اما در وضعیت فعلی هر کسی می‌تواند محتوای دلخواه خود را در پلتفرم‌های اجتماعی تولید کند و به اشتراک بگذارد. اگر او مخاطب زیادی داشته باشد و اطلاعاتش نادرست باشد، این وضع به گمراهی شمار زیادی از افراد خواهد انجامید. این وضعیت می‌تواند مرز بین منابع معتبر و منابع مشکوک را از بین ببرد.

برای پرداختن به موضوع اطلاعات غلط حوزه سلامت و بهداشت در رسانه‌های اجتماعی، یک رویکرد چند وجهی مورد نیاز است. به عبارت دیگر متخصصان پزشکی، محققان بهداشت و درمان، سیاست گذاران و شرکت‌های فناوری باید برای ترویج اطلاعات دقیق و مبارزه با اطلاعات نادرست (misinformation) و دروغ‌رسانی (disinformation) همکاری کنند.

سازمان‌های بهداشتی می‌توانند از رسانه‌های اجتماعی برای انتشار اطلاعات مبتنی بر شواهد استفاده کنند. آنها بدین منظور باید به شیوه‌ای واضح و جذاب محتوا را منتشر کنند. منابع موثق پزشکی با مشارکت اینفلوئنسرها می‌توانند به مخاطبان گسترده‌تری دسترسی پیدا کنند و با اطلاعات نادرست مقابله کنند.

محققان همچنین می‌توانند با انجام مطالعاتی در مورد شیوع و تأثیر اطلاعات نادرست در رسانه‌های اجتماعی، نقش مهمی ایفا کنند. سیاستگذاران نیز مسئولیت دارند مقرراتی را وضع کنند که پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی را در قبال محتوای به اشتراک گذاشته‌شده در شبکه‌ها پاسخگو سازند. شرکت‌های فناوری باید توسعه ابزارها و الگوریتم‌هایی را که دقیق و قابل اعتماد هستند، در اولویت قرار دهند. آنها با تقویت مکانیسم‌های راستی‌آزمایی، کاهش دید محتوای گمراه‌کننده و ترویج منابع معتبر می‌توانند به جلوگیری از موج اطلاعات نادرست در پلتفرم‌های خود کمک کنند. در نهایت مبارزه با اطلاعات نادرست حوزه سلامت در رسانه‌های اجتماعی نیازمند تلاش جمعی از سوی همه ذینفعان است. تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر اطلاعات نادرست موضوع پیچیده‌ای است که نیاز به اقدامات پیشگیرانه دارد.